In 2023 bracht de Zuid-Koreaanse president Yoon Suk-yeol een bezoek aan zijn collega Joe Biden in het Witte Huis. Zowel de VS als Zuid-Korea zijn zenuwachtig geworden door de nucleaire experimenten van Noord-Korea. Een verklaring van Biden moet Zuid-Korea geruststellen, maar ondertussen bestaat er nog wantrouwen tussen de bondgenoten.

Noord-Korea heeft het stadium bereikt van intercontinentale atoomraketten met vaste brandstof, die moeilijk te ontdekken zijn. Zuid-Korea is bang dat de nucleaire paraplu van de VS niet langer betrouwbaar is als Noord-Korea in staat zal zijn om San Francisco of een andere Amerikaanse stad in de as te leggen. Sinds jaar en dag zeggen de VS hun Aziatische bondgenoten zogenoemde extended deterrence te bieden: het dreigen met vergelding bij een aanval. Verder dan extended deterrence wilden de VS nooit gaan, en dat is een significant verschil met het NAVO-arrangement met Europa. Via het NAVO-verdrag ligt juridisch vast dat elke aanval op een van die bondgenoten ook zal worden beschouwd als een aanval op allen, inclusief de VS.

De garantie van extended deterrence is geloofwaardig zolang de VS kernwapens in de buurt hebben (vroeger in Zuid-Korea zelf en nu in Japan) en Amerikaanse soldaten op Zuid-Koreaanse bodem stationeert. Als een Noord-Koreaanse aanval tot het vergieten van Amerikaans bloed zou leiden, zal vergelding niet uitblijven. Maar sinds Donald Trump als een olifant door Seoels porseleinkast is gegaan, met de terugtrekking van Amerikaanse soldaten heeft gedreigd en rondbazuinde dat Zuid-Korea jarenlang voor een dubbeltje op de eerste rang zat, wordt in Zuid- Korea steeds meer getwijfeld aan die Amerikaanse paraplu.

Noord-Koreaanse ballistische raket.

Nucleaire afschrikking

De ontmoeting tussen Joe Biden en Yoon Suk-yeol leverde de zogenoemde Washington Declaration op, een document dat de nucleaire afschrikking door de VS nog eens bevestigt. Het moet de Noord-Koreanen op afstand houden en de Zuid-Koreanen geruststellen. Een ‘big deal’ zeggen atoomexperts, het vooruitschuiven van problemen, vinden anderen. Ook staat in de Washington Declaration de Zuid-Koreaanse belofte om zich aan het Non Proliferatie Verdrag te houden.

In vrijwel geen westerse krant viel de Washington Declaration echt op, en er werd al helemaal niet geanalyseerd wat de strategische implicaties van de woelingen in de pacific-regio zijn. Dat is niet helemaal onbegrijpelijk: de Oekraïne-oorlog is dichterbij, het vooruitzicht van een tweede ambtstermijn van Trump is nog ver weg, en het kernwapen is een beetje uit beeld.

Maar daar denkt de gemiddelde Amerikaan en Koreaan toch anders over. Er zijn zelfs jaren geweest dat Zuid-Korea de oplossing in een geheime, eigen (dure) kernmacht zag. Dat is een situatie die ook nu niet onvoorstelbaar lijkt, maar voor de doorsnee-burger in West-Europa is het een anachronisme dat volstrekt uit de media blijft.

Zelf voedde Suk-yeol modern wantrouwen door in januari het oude idee van een eigen atoomwapen weer af te stoffen. En door een ‘eigen’ uitleg te geven aan de Washington Declaration: hij interpreteert het als een garantie dat de VS atoomwapens zullen inzetten in plaats van kunnen inzetten als verdediging tegen Noord-Koreaanse agressie. Het Witte Huis liet dat niet lang duren en bracht razendsnel de vertaling naar buiten waarin van kunnen wordt gerept: deftig heet dat ‘strategische ambiguïteit’, want je moet je vijand in het onzekere laten.

Geheim atoomproject Zuid-Korea

So far so good, want de partijen leken tevreden. Maar niet iedereen is er gerust op.

Harvardhoogleraar Vipin Narang noemt Zuid-Korea als kandidaat-hider (in het verborgene klaarleggen van de onderdelen voor kernwapens) en verwijst naar de jaren zeventig, toen de VS een onaangename ontdekking deden van een geheim Zuid-Koreaans programma.

In 2017 publiceerden de National Security Archives van de Washington University documenten waarin die ‘geheime’ episode 1970-1975 wordt beschreven. Zuid-Korea was destijds nog een dictatuur en wantrouwde de VS. De openbaargemaakte documenten beschrijven hoe Kissinger c.s. achter het Zuid-Koreaanse project kwamen en druk uitoefenden op Frankrijk om de levering van een plutonium-installatie te verijdelen. Ze drongen er bij Canada om geen reactor te leveren. Ze wilden een ‘geen-atoombom’-clausule voor Zuid-Korea en controle door het Internationaal Atoomagentschap bedingen.

Zuid-Korea bleef volhouden dat het vreedzame bedoelingen had toen de zaak eenmaal ontdekt was, maar nam uiteindelijk toch genoegen met extended deterrence door de VS en ratificatie van het Non Proliferatie Verdrag. Het wantrouwen is blijven bestaan, want de VS twijfelden niet aan het technisch kunnen van Seoel. Het maken van een eigen atoombom is tegenwoordig geen frontier technology meer. En bepaald niet voor Zuid-Korea.

Hoewel een geheim project vrij snel ontdekt zou zijn, is een land daarin moeilijk te stoppen (zoals Iran en Israel) en is een lidmaatschap van het Non Proliferatie Verdrag wel terug te draaien (Noord-Korea). Anders dan in West-Europa is de weerstand tegen een eigen atoomwapen onder de Zuid-Koreaanse  bevolking niet zo goot (slechts dertig procent is tegen). Het ressentiment tegen Zuid Korea’s voormalige overheerser Japan is virulent. De politieke gevolgen van een Zuid-Koreaanse Alleingang zijn onvoorspelbaar, maar ongetwijfeld heftig: niet alleen zouden Japan en Taiwan ook een bom willen en kunnen maken, maar Rusland en China zullen niet toekijken. Om maar te zwijgen van de Noord-Koreaanse reactie.

Misschien  dat iedereen niet eens zo ongelukkig is met de moeizame Amerikaanse regie in Zuid-Korea, want het alternatief zou een tabula rasa zijn: een geopolitieke heksenketel met mondiale gevolgen.

Meer weten:

• De Washington Declaration van 26 april 2023 is hier te lezen.
• Yoon Suk-Yeol zei in januari 2023 dat Zuid-Korea de atoombom zelf zou kunnen maken
• Een analyse van de Washington Declaration staat hier.
• Seeking the Bomb – strategies of nuclear proliferation; Princeton 2022.
• De geopenbaarde stukken van de NSA zijn in twee delen te lezen: deel een en deel twee.