Ambtenaren van de Belastingdienst moeten van demissionair premier Rutte op cursus om te leren over hun onbewuste vooroordelen jegens mensen met een migratieachtergrond. Zulke cursussen zijn volgens de Britse schrijver Helen Pluckrose gebaseerd op ondeugdelijke theorieën, die claimen dat iedere witte persoon een racist is. Haar organisatie Counterweight helpt mensen die door hun werkgever worden gedwongen een dergelijke cursus te volgen.

Uit Maarten 2021-01. Bestel het nummer hier!

Wat is er mis met cursussen die mensen laten werken aan hun vooroordelen?
Pluckrose: ‘De deelnemers worden meestal geacht een “impliciete associatie”-test te doen, die hun onbewuste vooroordelen zou aantonen. Vervolgens moeten ze accepteren en bevestigen dat ze racistische opvattingen hebben, en beloven dat ze hun “witheid” zullen ontmantelen. Maar de testen zijn simpelweg niet betrouwbaar genoeg, zeggen psychologen.

Als je zo’n test twee keer maakt, kun je verschillende uitkomsten krijgen. Wanneer de test zegt dat iemand een impliciet vooroordeel tegen zwarte mensen heeft, dan is er geen correlatie met werkelijke racistische ideeën. En ook niet met racistisch of discriminerend gedrag. Bovendien is het niet juist om te veronderstellen dat mensen onbewuste vooroordelen hebben op basis van hun huidskleur of andere onveranderbare eigenschappen.’

Helen Pluckrose

Want dat gebeurt?
‘Dat gebeurt heel veel. Als je gelooft wat didacticus Robin DiAngelo schrijft in haar boek White Fragility – en veel mensen doen dat –, dan ga je ervan uit dat in een door blanken gedomineerd land iedereen racistisch gesocialiseerd is. Het probleem is dat deze visie is ontleend aan de situatie in de Verenigde Staten, die een lange geschiedenis hebben van slavernij, uitbuiting en achterstelling van zwarte Amerikanen. Je kunt de Amerikaanse samenleving niet zomaar projecteren op andere landen.

Landen als Nederland of Groot-Brittannië – waar ik vandaan kom – hebben hun eigen geschiedenis van kolonialisme om rekenschap over af te leggen. Wij moeten kritisch kijken naar overgeleverde attitudes, en naar de effecten van koloniale overheersing op de wereldeconomie. Maar dat doe je niet door middel van de “Critical Social Justice”-theorieën, die aan de basis liggen van cursussen over onbewuste vooroordelen.

Deze theorieën zijn gebaseerd op het postmodernistische idee dat alle kennis niet alleen een culturele constructie is, maar ook de uitkomst van een machtsrelatie die in stand wordt gehouden door de manier waarop we over dingen praten. Een van de ernstige gebreken van deze theorieën is dat ze niet falsifieerbaar zijn. Als iemand jou beschuldigt van racistisch gedrag, biedt de theorie je geen mogelijkheid om de beschuldiging te weerleggen.’

Hoe werkt dat theoretisch?
‘Alles draait om de ervaring. Een van de beste voorbeelden is een verhaal van psycholoog Derald Wing Sue, die beroemd is geworden met zijn concept van “micro-agressie”. Hij vertelt hoe in een vliegtuig aan hemzelf en een Afro-Amerikaanse collega werd gevraagd om op andere stoelen te gaan zitten, zodat het toestel beter in balans kwam. In Wing Sues perceptie was huidskleur de reden van dit verzoek.

De stewardess ontkende dit, en het zou heel goed een voorschrift kunnen zijn dat de passagiers met bepaalde stoelnummers moeten worden verplaatst in het geval van onbalans. Maar Wing Sue zegt dat het niet uitmaakt welke intentie de stewardess had. Het gaat er alleen maar om hoe hij het heeft ervaren. Daarom moeten witte mensen leren anticiperen op hoe een Aziatische of zwarte persoon iets zou kunnen interpreteren, en hun gedrag daarop afstemmen.

‘Je kunt de Amerikaanse samenleving niet zomaar projecteren op andere landen’

Een ander bekend voorbeeld: als je een zwarte spreker complimenteert met haar scherpzinnigheid, kan dat worden opgevat alsof je verrast bent dat een zwarte persoon scherpzinnig kan zijn. Daar zou je volgens de theorie op moeten anticiperen door geen compliment te geven. Zoals DiAngelo zegt: je hoeft niet te begrijpen waarom jouw gedrag als racistisch wordt ervaren; je moet alleen luisteren, excuses aanbieden en het voortaan beter doen. Maar als we op het punt komen dat alles als racisme te interpreteren valt, ongeacht de intentie, belanden we in een moeras waar we niet meer uit komen.’

De theoretici werken aan universiteiten. Zij zullen zeggen dat hun ideeën wetenschappelijk zijn.
‘Ik denk eerlijk gezegd niet dat ze dat zullen zeggen, want ze zijn geen grote fans van wetenschap. Waarschijnlijk zullen ze zeggen dat ik een westerse ideologie aanhang die wetenschap, rationalisme en humanisme heet. En dat deze ideologie niet werkt en dat we voortaan moeten luisteren naar de “geleefde ervaring” van gemarginaliseerde mensen – maar natuurlijk alleen van degenen die er net zo over denken als zijzelf.’

Wat doet Counterweight om – letterlijk – tegenwicht te bieden?
‘Wij helpen mensen die op een dwingende wijze worden geconfronteerd met Critical Social Justice-initiatieven op hun werk, de universiteit of de school van hun kinderen. Bijvoorbeeld wanneer ze van hun werkgever een cursus over onbewuste vooroordelen moeten volgen. Wij hebben casussen van mensen die te horen kregen dat niet meedoen zou worden bestraft met een slechte beoordeling en minder salaris.

‘Aan werknemers mag niet een geloof worden opgedrongen dat niet het hunne is’

Meedoen aan zo’n training zou facultatief moeten zijn. De achterliggende theorieën vormen een geloofssysteem, en aan werknemers mag niet een geloof worden opgedrongen dat niet het hunne is. Natuurlijk hebben werkgevers het recht om te eisen dat hun personeel niet racistisch, seksistisch of homofoob is op het werk. Dat is onacceptabel gedrag, dat collega’s een onwelkom gevoel geeft en een vijandige atmosfeer schept. Maar verder moeten mensen vrij zijn om te geloven wat ze willen. Het maakt niet uit of je vindt dat racisme slecht is omdat je in Critical Social Justice-theorieën gelooft, of omdat je gelooft dat iedereen een kind van God is. Of omdat je, zoals ik, een atheïst bent die gelooft in bepaalde universele waarden.

De meeste mensen denken in wezen liberaal, in de zin dat ze vinden dat je mensen moet behandelen als individuen, en dat mensenrechten universeel zijn. De aanhangers van Critical Social Justice staan daar uitermate sceptisch tegenover. Zij geloven dat als gevolg van socialisatie iedere witte persoon per definitie een racist is, en iedere man per definitie een seksist. Maar ik, als liberal, ben ervan overtuigd dat ik zelf kan nadenken over racisme, dat ik het kan verwerpen, en dat ik kan besluiten om mensen niet te beoordelen op basis van hun huidskleur. Je hoeft niet te geloven dat je onvermijdelijk racistisch bent. Je hebt het recht te geloven dat jij als individu racisme kunt afwijzen.’

Stel, ik moet van mijn baas meedoen aan een cursus over onbewuste vooroordelen, maar ik wil niet. Wat kan Counterweight dan voor me doen?
‘We zullen eerst kijken wat jijzelf wilt. Sommige mensen zijn bereid hun baan op het spel te zetten, maar de meesten kiezen liever niet voor een harde confrontatie. In elk geval sturen we je een document dat uitlegt hoe de associatietest in elkaar zit en waarom die niet werkt. Dat geeft je argumenten in handen om je standpunt te onderbouwen.

Ook kunnen we je helpen een brief te schrijven aan je baas. Daarin staat dat het belangrijk is om racisme te bestrijden en dat, als er een vermoeden is van racisme binnen de organisatie, daar deugdelijk empirisch onderzoek naar moet worden verricht. De Critical Social Justice-methodes zijn echter te grofmazig. We hebben een veel nauwkeuriger en empirischer instrumentarium nodig om uit te zoeken waarom ongelijkheden tussen mensen voorkomen en in hoeverre ze met vooroordelen te maken hebben.’

‘Je hebt het recht te geloven dat jij als individu racisme kunt afwijzen’

Toen Donald Trump nog de Amerikaanse president was, verbood hij cursussen over onbewuste vooroordelen voor overheidspersoneel. Joe Biden heeft het verbod weer opgeheven. Wie heeft er volgens u gelijk?
‘Ik ben geen voorstander van een volledig verbod van wat dan ook, maar ik vind dat deze cursussen uitsluitend op vrijwillige basis gegeven zouden moeten worden. De overheid mag ze zeker niet verplicht stellen aan ambtenaren. Ze vallen in een andere categorie dan cursussen over databescherming, gezondheid of brandveiligheid.’

U krijgt zeker veel steun uit de hoek van populistisch rechts?
‘Soms wel, maar ik heb net zoveel tegen rechts-populisme als tegen Critical Social Justice. Ook rechts-populisme is een postmodernistische verschijningsvorm, met zijn alternative facts in plaats van wetenschap en werkelijkheidszin. Ik heb recentelijk ruzie gekregen met Trump-aanhangers op Twitter, omdat ik de Amerikaanse kiezers had opgeroepen op Biden te stemmen. Daarvóór had ik het voornamelijk met linkse mensen aan de stok. Dus ik irriteer iedereen.

Bij Counterweight werken we samen met iedereen die valt binnen de brede definitie van liberaal. Dus iedereen die gelooft in het individu, in vrijheid van overtuiging en meningsuiting, en in gelijke rechten en mogelijkheden voor allen. Zulke mensen zijn er zowel ter linker- als ter rechterzijde.

Persoonlijk ben ik links, daarom ligt mijn focus op het kritisch analyseren van de linkse Critical Social Justice-theorieën. Ik heb respect voor ethisch conservatieven die zich bezighouden met het bekritiseren van populistisch en radicaal rechts. Als het lukt om zowel aan de linker- als de rechterkant van de politiek de postmodernistische narratieven terug te dringen, kunnen de volwassenen weer een normale conversatie hebben.’

Helen Pluckrose studeerde vroegmoderne literatuur aan de universiteit van Queen Mary in Londen, waar ze onderzoek deed naar religieuze geschriften van vrouwen. Omdat ze zich niet kon vinden in de vigerende theorieën in het vakgebied, koos ze voor een carrière buiten de academie als schrijver en essayist. Ze werd hoofdredacteur van het digitale Areo Magazine.

In 2018 maakten Pluckrose en twee Amerikaanse compagnons, filosoof Peter Boghossian en wiskundige James Lindsay, bekend dat ze onder een valse naam nep-publicaties hadden verzorgd in wetenschappelijke tijdschriften. De inhoud van de artikelen was soms ronduit onethisch, maar verpakt in het juiste ‘kritische’ jargon kregen ze toch goedkeuring van de redacties.

Samen met Lindsay publiceerde Pluckrose het boek Cynical Theories, met als ondertitel: How Activist Scholarship Made Everything about Race, Gender, and Identity – and Why This Harms Everybody. Het werd door de Financial Times uitgeroepen tot een van de beste boeken van 2020.