Valt China dit jaar nog Taiwan binnen? Of toch pas in 2026 of 2027? Daarover bestaan vele speculaties. De grootste vraag is of president Xi Jinping het risico durft te nemen. Want een mislukte invasie kan heel China aan het wankelen brengen.

Beeld: Chinese marineschepen in de Oost-Chinese Zee, 2018. Foto: ANP

Op woensdag 19 april 2023 kwamen leden van het China-comité van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden bijeen. Zij vormden die avond het blauwe team dat de Nationale Veiligheidsraad moest spelen in een oorlogssimulatie van een Chinese aanval op Taiwan in 2027. De Veiligheidsraad is het belangrijkste adviesorgaan voor buitenlandse zaken en nationale veiligheid van de president. Het rode team, dat de Chinese zijde speelde, werd gevormd door leden van een Amerikaanse denktank die wargames voor het Amerikaanse leger ontwikkelt.

In de House Ways and Means Committee Room, de grootste vergaderruimte in het Capitool, was voor de gelegenheid onder de goudkleurige kroonluchter een grote houten tafel neergezet, waarop een stafkaart was neergelegd, zo noteerde een verslaggever van Associated Press. De oefening ging uit van een scenario waarbij Chinese leiders, als reactie op een oproep van Taiwanese politici om de onafhankelijkheid uit te roepen, een lucht- en zeeblokkade rond het eiland afkondigen. Als Amerikaanse troepen zich gereed maken naar het crisisgebied te gaan, opent China een preventieve aanval op hun bases in Japan en Guam. Toen de avond erop zat en de nagespeelde oorlog 72 uur oud was, waren duizenden Amerikaanse soldaten virtueel gesneuveld, vaak nog voordat ze in actie kwamen. Het verlies aan mensenlevens aan Chinese en Taiwanese zijde bedroeg een veelvoud.

Het is geen toeval dat de organisatoren 2027 hadden uitgekozen. CIA-directeur William Burns zei in februari over inlichtingen te beschikken dat de Chinese president Xi Jinping zijn krijgsmacht heeft opgedragen in dat jaar gereed te zijn voor een succesvolle invasie van Taiwan. Is een gewapend conflict waarbij de twee machtigste landen ter wereld, kernmachten bovendien, betrokken zijn over vier jaar mogelijk?

Of zou het eerder in 2026 zijn? Dat is het jaar waarin Australische militair analisten de invasie verwachten. Maar Mike Minihan, generaal van de Amerikaanse luchtmacht, heeft een ‘gut feeling’ dat China in 2025 toeslaat. Admiraal Michael Gilday, chief of naval operations van de Amerikaanse marine, is er daarentegen van overtuigd dat de vijandelijkheden vóór 2024 uitbreken.

Speculaties

Verontrustend? Misschien is het een geruststelling dat Gilday ook al eens voorspelde dat 2022 het jaar zou zijn dat China zou losgaan. Net zoals Amerikaanse hoge militairen begin vorig jaar voorspelden dat China in Taiwan zou toeslaan op het moment dat Rusland Oekraïne zou binnenvallen. Eerder noemden zij de periode tussen de Amerikaanse presidentverkiezingen in november 2021 en de inauguratie van Joe Biden op 20 januari 2022 een geschikt ‘window of opportunity’ voor geweld.

Er wordt zoveel gespeculeerd dat je zou vermoeden dat de spanningen groter zijn dan ooit. Dat is niet waar. Zo overwogen de VS in 1958 kernwapens in te zetten toen in augustus van dat jaar Chinese militairen probeerden te landen op het Taiwanese Dongding. De spanningen tijdens deze zogeheten Tweede Taiwancrisis liepen zo hoog op dat de Amerikaanse legerleiding voorbereidingen trof voor een interventie. President Dwight D. Eisenhower zond marineschepen om bevoorradingsschepen te escorteren, leverde moderne wapensystemen aan Taiwan en stuurde luchtverdedigingseenheden met bemanning. Dit schrok de Chinezen af; ze beschikten toen nog niet zelf over een kernwapen.

China en Taiwan schoten alleen op oneven dagen op elkaar

Om gezichtsverlies te voorkomen begon China een artilleriecampagne die uiteindelijk tot 1979 zou duren. Vanaf het Chinese vasteland vuurden kanonnen op Kinmen en de Matsu-eilanden, die enkele kilometers voor de Chinese kust liggen. De Taiwanezen vuurden terug. Na enige tijd maakten Chinese en Taiwanese autoriteiten praktische afspraken: alleen op oneven dagen werd er op elkaar geschoten. Later maakten ze ook afspraken over doelwitten, waardoor het aantal slachtoffers verder terugliep.

Kustverdediging op het eiland Kinmen.

Er werden zoveel granaten vanaf het Chinese vasteland op Kinmen afgevuurd, dat eilanders het staal als grondstof gingen gebruiken. Het Kinmen-koksmes is tegenwoordig een gewild souvenir voor Chinese toeristen die een dagtripje naar Taiwanees grondgebied maken. Spanningen rond Taiwan zijn dus allesbehalve nieuw. In 1958 is voor het laatst door China gepoogd door Taiwan bestuurd grondgebied in te nemen en sinds 1979 is er geen schot meer gelost. Zo bekeken zijn spanningen rond de Straat van Taiwan de afgelopen veertig jaar verrassend koelbloedig gemanaged.

Een invasie is geen eitje

Tot zover het goede nieuws. De Taiwan-kwestie is – op papier althans – nog steeds beleidsprioriteit nummer één voor China’s leiders. Geen officiële speech zonder dat Taiwans hereniging met het moederland wordt genoemd, meestal gevolgd door het omineuze zinnetje: ‘desnoods gewapenderhand’. De kwestie is een tikkende tijdbom, waarvan niemand weet of en wanneer precies hij zal afgaan. China’s leiders waarschijnlijk zelf ook niet.

De huidige president en partijleider, Xi Jinping, heeft die tijdbomwekker wel al twee keer opgewonden. Hij heeft in 2013 gezegd dat hij de hereniging niet wil overlaten aan volgende generaties. In recentere speeches verbindt hij hereniging met zijn politieke concept van China’s wedergeboorte. Daaraan hangt wel een tijdsplanning: China’s wedergeboorte moet in 2049, als de Volksrepubliek China 100 jaar bestaat, zijn voltooid.

Toch zijn er argumenten waarom een invasie of blokkade op korte termijn niet te verwachten valt. Ten eerste kan China zich die economisch momenteel niet veroorloven. Het land heeft met groeivertraging te maken en is herstellende van de coronapandemie. De relatie met de VS is op een dieptepunt beland, maar juist die andere belangrijke handelspartner, de Europese Unie, probeert China te vriend te houden. Een invasie van Taiwan zou het hele Westen in het Amerikaanse kamp jagen en sancties zouden China’s economie midscheeps treffen.

Taiwanese legereenheden op de nationale feestdag in Taipei. Foto: JENG BO YUAN/Shutterstock.com

Bovendien is een invasie van Taiwan geen eitje, ongeacht wat haviken in Beijing daarover beweren. Er zijn weinig geschikte plekken voor een amfibische landing, het terrein is bergachtig en goed te verdedigen. Een invasie van Taiwan zal daarom gepaard gaan met grote verliezen aan beide kanten en enorme verwoesting op het eiland.

Gigantische vernedering

China’s leger mag dan dankzij fenomenale investeringen het gat met de VS de afgelopen decennia hebben verkleind; van een militair overwicht is nog geen sprake. Amerikaanse strijdkrachten zijn nog altijd van wereldklasse, beschikken over de beste wapensystemen en anders dan China’s troepen over volop gevechtservaring. China moet steeds beter in staat worden geacht de Amerikanen militair pijn te doen, maar een oorlog winnen is een ander verhaal.

Een invasie van Taiwan zou het Westen in het Amerikaanse kamp jagen

De grootste aarzeling voor de Chinese leiders is deze: stel dat het niet lukt Taiwan te onderwerpen? De vernedering zou gigantisch zijn en de eenpartijstaat aan het wankelen brengen. President Xi wordt als exceptioneel leider beschouwd die veel macht naar zich toe heeft getrokken. Dat heeft hem tot nu toe eerder behoedzamer dan daadkrachtig gemaakt. En zeker geen avonturier. Xi wil best de geschiedenis ingaan als de man die Taiwan weer bij China voegt, maar zeker niet als de man die dat voor altijd onmogelijk heeft gemaakt. President Poetins veldtocht in Oekraïne heeft China’s politieke leiding ook geen zelfvertrouwen gegeven. Ondanks een militaire overmacht is het de Russen niet gelukt de strijd snel in hun voordeel te beslissen. Het Oekraïense leger is dankzij een sterke wilskracht en westerse wapens en inlichtingen in staat gebleken de agressor tot staan te brengen en zelfs terug te dringen.

Bovendien bleken westerse landen Rusland verrassend eensgezind economisch te straffen, hun afhankelijkheid van Russische olie en gas snel af te bouwen en Oekraïne langdurig te steunen. Natuurlijk gaat het ‘maar’ om een veertigtal gelijkgezinde landen en zijn er veel ongebonden landen die de invasie in woord afkeuren, maar in daad met Poetin zaken blijven doen. Maar westerse landen zijn belangrijk voor China’s export. Ook doen ze investeringen en leveren ze hoogwaardige technologische kennis, waarover het niet zelf beschikt.

Liever uitstel

Tot nu toe tonen Chinese leiders dus geduld, in de overtuiging dat de tijd in hun voordeel werkt. China wordt militair, economisch en diplomatiek steeds sterker, terwijl het Westen,  de Verenigde Staten voorop, volgens hen in verval is. Uitstel is vanuit China’s perspectief gunstig.

Daarbij wordt gemakshalve voorbijgegaan aan de wensen van de inwoners van Taiwan. De animo om deel uit te maken van de Volksrepubliek China neemt af. Slechts 7,6 procent is daar voorstander van, blijkens een peiling in 2022. De jongste generatie is opgegroeid in een welvarende democratie, die de facto als een onafhankelijk land functioneert. De demografische ontwikkeling op Taiwan werkt dus juist niet in China’s voordeel. Maar dat is blijkbaar een probleem dat te zijner tijd moet worden opgelost, net zoals dat met onwillige burgers in Hongkong is gebeurd.

In de tussentijd morrelt China wel aan de status quo. Stapje voor stapje worden piketpaaltjes verzet, steeds klein genoeg om geen internationale crisis te veroorzaken, maar groot genoeg om de druk op Taiwan op te voeren. China verkeert in de wetenschap dat er altijd wel iets gebeurt waarop het kan reageren. Als het niet iets van de Taiwanese regering zelf is, dan wel van de Amerikanen.

Louter morele steun

China’s veronderstelde bedreiging van de Amerikaanse belangen is zo’n beetje het enige politieke punt waar Republikeinen en Democraten het over eens zijn. Dus proberen politici aan beide zijden elkaar in stoerheid tegenover China te overtoepen. Het bezoek van de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden Nancy Pelosi, vorig jaar zomer, aan Taiwan is exemplarisch. Zij moest en zou vlak voor haar pensionering naar Taiwan vliegen met louter morele steun op zak. President Biden ontraadde het haar, voorzag grote spanningen terwijl een trip de VS én Taiwan weinig tot niets zou opleveren.

Republikeinen en Democraten  proberen elkaar in stoerheid te overtoepen

We kennen het vervolg. Pelosi was nog maar net vertrokken of China kondigde marine- en luchtmachtoefeningen met scherpe munitie rond Taiwan aan. Daarvoor werden de facto het water en luchtruim een paar dagen gesloten. De wereld hield zijn adem in totdat de Chinezen hun punt hadden gemaakt: een blokkade in vredestijd! Pelosi had de Chinezen een alibi gegeven de tijdbomklok wat verder te zetten.

Dit is precies waarvoor de Franse president Emmanuel Macron in april 2023 waarschuwde. ‘Is het in ons belang de kwestie Taiwan te accelereren?,’ zei hij. ‘Nee. Het stomste wat we kunnen doen is dat we […] ons laten leiden door Amerika’s agenda en China’s overreactie daarop.’ Een haarscherpe analyse: China voert de druk gradueel op als het zich – terecht of onterecht – voelt geprovoceerd. Dan komt het moment dat de tijdbom afgaat steeds dichterbij.

Xi Jinping en Emmanuel Macron tijdens het bezoek van Xi aan Parijs in maart 2018. Frederic Legrand – COMEO/Shutterstock.com

Tot slot: wat waren de belangrijkste lessen van de wargame die de afgevaardigden op 19 april speelden? Er waren militaire lessen, zoals een tekort aan langeafstandsprecisiewapens. Er waren ook twee diplomatieke lessen. Een: de kans bestaat dat de VS in een conflict met China over Taiwan alleen komen te staan, als bondgenoten niet worden meegenomen in Amerika’s belangenafweging. En twee: als er echt crisis komt, zijn persoonlijke contacten over en weer van levensbelang. Presidenten, ministers en generaals moeten erop kunnen vertrouwen dat de andere kant de telefoon opneemt als het spannend wordt. Dit is iets waar de Amerikanen en Chinezen momenteel in vredestijd al niet in slagen. Wie oorlog vreest, moet daar nu aan gaan werken.

Kaders

Taiwan in vogelvlucht

• Eiland op 180 kilometer voor de Chinese kust
• 23,6 miljoen inwoners
• 21ste economie ter wereld
• Sinds 1996 een democratie

Een land dat geen land mag heten

Taiwan werd lange tijd bevolkt door Austronesische stammen, etnisch verwant aan Filipijnse en Maleisische volken. Vanwege de geografische nabijheid was er veel contact met China en sommige Han-Chinezen vestigden zich er. Maar Taiwan was geen onderdeel van het keizerrijk.

Dat veranderde toen westerse landen belangstelling toonden voor deze uitvalsbasis voor de Chinese kust en de VOC er in 1624 Nederlands bestuur vestigde. De Nederlanders werden in 1662 van het eiland – dat toen Formosa heette – verdreven door de Chinese krijgsheer Koxinga.

In 1684 werd Taiwan voor het eerst onder gezag van de Qing-dynastie gebracht. Na de Eerste Chinees-Japanse Oorlog moest China Taiwan in 1895 aan Japan afstaan. De geallieerden besloten in 1943 dat na de Tweede Wereldoorlog Taiwan weer bij China zou worden gevoegd. Dat was toen de Republiek China, met als staatshoofd Chiang Kai-shek. Nadat Japan verslagen was, laaide in China de burgeroorlog op, die in 1949 in het voordeel van Mao’s communisten werd beslecht. De nationalisten vluchtten massaal naar Taiwan. Eén miljoen vasteland-Chinezen voegden zich bij zes miljoen Taiwanezen.

Toen de Volksrepubliek China op 1 oktober 1949 werd uitgeroepen, waren er twee China’s, die ieder meenden het rechtmatige bestuur te vormen over heel China. In 1971 bepaalde de Algemene Vergadering van de VN dat de zetel van de Republiek China – ook die in de Veiligheidsraad – overging op de Volksrepubliek. China eiste vervolgens dat landen op basis van het één-Chinabeginsel ofwel diplomatieke relaties met de Volksrepubliek ofwel met Taiwan aangingen. Naarmate de economische importantie van China toenam, kozen steeds meer landen voor het eerste. Tegenwoordig erkennen dertien staten Taiwan.