In een van mijn vorige columns heb ik al eens geschreven over kunstwaardering. Want wat vinden we mooi en wat niet? Je zou zeggen: dat bepaalt iedereen zelf. Natuurlijk is dat gedeeltelijk waar. Toch komen we niet los van datgene wat door de tijd als mooi en dus als kunst is bestempeld. Dat is een complex proces, maar uiterst interessant. Neem nou de kunst van de Impressionisten: in hun eigen tijd vond men het prutswerk, ze werden uitgelachen en nu is het onbetaalbaar.

Kijken we naar dit schilderij, dan weet ik bijna zeker dat veel mensen het niet mooi vinden en vooral vreemd. Als je de moeite neemt om wat langer te kijken dan denk je: wat is er nou merkwaardig of vreemd aan eigenlijk? Als je die aspecten kunt benoemen dan heb je vrijwel direct de kenmerken van het Maniërisme te pakken. De stroming die volgt op de Renaissance.

Eerst maar naar de verworvenheden van de Renaissance:
– Beheersing van het perspectief
– Kennis van de anatomie en proportieleer
– Compositie
– Weergeven van beweging en emotie
– Verkorten
– Gebruik van lichtval
– Stofuitdrukking

Met deze gegevens als uitgangspunt gaan we nog eens naar het schilderij kijken.
Centraal in de compositie zit een enorm grote Madonna. Haar blote rechtervoet rust op een groen kussentje. Haar linkervoet op een soort verhoging. Ze kijkt naar een veel te groot uitgerekt Christuskind op haar schoot. Stel je voor dat ze zou gaan staan, dan is het een reuzin. Bedenk hoe idioot lang haar benen zouden zijn. Haar hoofd is veel te klein in relatie tot haar lichaam en haar zeer elegante hand is te groot.

In het linkergedeelte van de compositie zijn vier engelen gepropt die gedeeltelijk zijn afgesneden. De voorste engel heeft een nadrukkelijk bloot been en draagt een vaas. Als je je nagaat dat de engelen staan, dan realiseer je je hoe idioot groot Maria dan moet zijn.

Dan gaan we naar het rechtergedeelte van de compositie en dan wordt het nog vreemder. Daar staat een profeet met een perkamentrol. Met daar achter een enorme zuil. Zet die profeet daar naast en je kan je voorstellen hoe immens groot die zuil moet zijn.

Maar hoe zit het nou? Kon die man niet schilderen? Dat is nou precies wat mensen zeggen die er totaal geen verstand van hebben en direct met hun oordeel klaar staan. Deze Parmigianino kon uitstekend schilderen en beheerste alle aspecten van de Renaissance. Maar als je deze technieken allemaal uitstekend beheerst, dan ga je op zoek naar iets anders. Dat verschijnsel zie je door de hele kunstgeschiedenis. Dat maakt het ook zo interessant.

Maar wat doet Parmigianino nou precies? Hij breekt met de wetten van het perspectief. Ook met de kennis van de anatomie en proportieleer, zie de vreemde te lange of te korte mensen op de voorstelling. De compositie is vreemd te noemen met die in de linkerhoek gepropte engelen. Plus die vreemde profeet op de achtergrond.

Om duidelijk te maken dat Parmigianino geen merkwaardige uitzondering is, laat ik ook nog even een schilderij van Michelangelo zien, de Doni Tondo uit 1504. Michelangelo wordt meestal door iedereen aanbeden en bewonderd. Maar hij was eigenlijk al eerder dan Parmigianino op Maniëristische wijze aan het schilderen.

Als mijn uitleg duidelijk geweest is, dan begrijpt u wat er ‘vreemd’ is aan dat schilderij van Michelangelo.

Parmigianino
De Madonna met de lange hals, 1534-1540
Olieverf op paneel
219 cm x 135 cm
Uffizi, Florence

Geboren als Girolamo Francesco Maria Mazzola in Parma, 1503-1540.
Zijn werknaam of bijnaam is dus: Parmigianino, de kleine uit Parma.