Het vertrek van premier Mark Rutte kwam ook voor Maarten onverwacht. ‘Nu Rutte zelf niet verder wil, is het raadselachtig waarom de VVD het kabinet heeft laten vallen. Het is een daad van onverwachte waanzin. Of is het toch kille, cynische machtspolitiek?’

Maarten: ‘Ik had het vertrek van Rutte totaal niet zien aankomen. Ik dacht dat hij kabinet-Rutte IV liet klappen omdat de VVD genoeg had van de samenwerking met de huidige coalitie – en met name de samenwerking met D66. Door nieuwe verkiezingen af te dwingen, zou hij de controle behouden over zijn eigen politieke carrière. Want door een totale afwezigheid van een logische opvolger binnen de VVD, en door een koppositie in de peilingen, kon Rutte door. Maar hij wil niet door. Hij is plotseling tot het besluit gekomen dat hij ermee stopt.

Volgens de verklaring van de VVD zijn de kabinetsval en het vertrek van Rutte in het landsbelang besloten. Maar laat één ding duidelijk zijn: als iets niet in het landsbelang is, dan is het wel dat je het hele politieke bedrijf stillegt en alle belangrijke dossiers laat liggen. Komende maanden gaat er niets gebeuren. Het is nu wachten op verkiezingen, waarna de Nederlandse politiek een nieuwe formatie wacht. Dat is geen eenvoudige opgave. Je bent dan al gauw een jaar verder. Ondertussen woeden er een asielcrisis, een stikstofcrisis, een wooncrisis en een Europese oorlog. Het onderwijs is uitgehold, de zorg wordt overspoeld en is er nog altijd geen rechtvaardigheid voor de gedupeerden van de Toeslagenaffaire en de gaswinning in Groningen.

Als Rutte was vertrokken na zijn derde kabinet had hij nog met enige glorie de geschiedenisboeken gehaald

Als Rutte was doorgegaan en de VVD weer de grootste partij zou zijn geworden, dan was een nieuwe coalitie buitengewoon lastig te vormen geweest. Want allerlei partijen hebben al gezegd dat ze niet met hem verder willen. Uiteraard hing Rutte ook een motie van wantrouwen boven het hoofd. Mocht die doorgang hebben gevonden, dan had hij meteen moeten vertrekken. Nu kan hij nog tot de verkiezingen demissionair verder.

Niet goed snik

Nu Rutte zelf niet verder wil, is het heel raadselachtig waarom de VVD het kabinet heeft laten vallen. En waarom in godsnaam op het asieldossier? Het aantal mensen dat in Nederland asiel aanvraagt was dit jaar lager dan verwacht. Bovendien was de VVD in de onderhandelingen met D66 en CDA al een eind op weg naar een redelijk compromis. Je kunt je ook afvragen hoe de partij werkelijk tegen het verzoek kan zijn dat kinderen van oorlogsslachtoffers hiernaartoe komen. In mijn ogen ben je dan niet goed snik. Bovendien zou het juridisch heel lastig zijn geweest om die kinderen te weigeren. Ook binnen Europese procedures zou daar geen ruimte voor zijn. Kortom, het besluit van de VVD is een daad van onverwachte waanzin. Of is het toch kille, cynische machtspolitiek? Met als doel: D66 uitschakelen, zorgen dat de BBB in de coalitie komt, maar voorkomen dat die partij bij de verkiezingen groter wordt dan de VVD. En dan stabiel door over rechts, met als programmapunten: het absolute minimum op klimaat en stikstof.

Het lijkt dan ook een puur electorale kwestie. Sinds de jaren negentig heeft migratie een prominente rol gespeeld in het publieke domein, ook al waren de problemen in werkelijkheid te overzien. Door nu op de migratietrommel te slaan, hoopt de VVD wellicht kiezers bij de PVV weg te lokken.

Ik kan eigenlijk maar één reden verzinnen voor Ruttes vertrek. De VVD poseert als liberale partij, maar in werkelijkheid is haar visie door en door conservatief. Al die halfgare ultrarechtse partijtjes zijn tenslotte afsplitsingen van de VVD. Misschien dat de rechtervleugel van de VVD gedacht heeft: we moeten verdere versnippering voorkomen. We gaan pleiten voor een samenwerking over rechts. Al hebben ze daar overigens met kabinet-Rutte I niet zulke beste ervaringen mee. Ze hopen misschien een coalitie te kunnen vormen met de BBB. Maar dat had natuurlijk ook over twee jaar gekund. Bovendien is het helemaal niet zo zeker dat de VVD de komende verkiezingsstrijd van de BBB zal winnen. Dat weet niemand. De VVD zal toch als de grootste aanstichter van de huidige crisis worden gezien – niet de drie coalitiegenoten.

Mogelijke opvolgers

De VVD zit nu wel met een probleem. Wie gaat Rutte opvolgen? Ik zou het niet weten. Klaas Dijkhoff wordt genoemd, maar hij zou gek zijn als hij het deed. Hij is voor de rechtervleugel waarschijnlijk niet rechts genoeg. Laten we ons behoeden voor Edith Schippers. Grote God, die hysterica, daar zou Nederland al helemaal niet gelukkig mee zijn.

Waarom Wopke Hoekstra ook vertrekt, lijkt me vrij duidelijk. Hij heeft moeten constateren dat hij niet de passende dynamische leider is van het CDA, en dat ook niet kan worden. Wie het CDA gaat leiden wordt dus ook een spannend onderdeel van dit wonderlijke circus.

We mogen blij zijn dat Rutte weg is. Al bestaat de mogelijkheid dat we een ergere premier terugkrijgen

Het is ook de vraag wat Pieter Omtzigt nu gaat doen. Dat is een prima Kamerlid. Als ik hem was, zou ik terugkeren naar het CDA, dat zou electoraal heel voordelig kunnen zijn voor die partij.

Ten slotte ziet het ernaar uit dat Sigrid Kaag ook niet doorgaat. Heel begrijpelijk. We zijn een land van halfgare schelders geworden, van mensen die je bij de voordeur komen bedreigen. Dat is toch verschrikkelijk? Als zij een man was geweest, was het niet zo heftig geweest. Misogynie is aan de rechterzijde een klassieke emotie.

Kansen voor links

Ik denk niet dat het linkse blok van PvdA en GroenLinks kans maakt om de grootste te worden bij de komende verkiezingen, maar we houden hoop. Momenteel zien we voornamelijk een politieke verschuiving naar rechts. Links is bovendien zwak in alle denkbare opzichten, vooral qua verhaal en samenwerkingsbereidheid. Dat hebben ze aan zichzelf te wijten. Want ondanks de fusie van GL en PvdA blijft links versnipperd. Er zijn allerlei partijtjes: SP, Volt, PvdD. Frans Timmermans is ook niet de Messias die de boel kan redden, en ik verwacht niet dat hij überhaupt snel terugkeert naar de Nederlandse politiek.

Ongelukkig afscheid

Langzamerhand kunnen we deze dag wel historisch noemen. Maar zolang we nog niet precies weten wat de beweegredenen van de VVD zijn geweest, is het afwachten. Die zullen we voorlopig ook niet te horen krijgen. De afwegingen zullen te maken hebben met pure machtspolitiek, anders doe je dit niet. We zullen het niet weten voordat iemand uit de school klapt. En wees gerust; iemand zal uit de school klappen en dan wordt duidelijk wat hier achter de schermen gebeurd is.

Ik denk wel dat Rutte echt de politiek gaat verlaten. Hij zal ook niet op Europees vlak aan de slag gaan, dat zou totaal ongeloofwaardig zijn. Dat zie ik niet gebeuren. De conclusie is dat Rutte nu op een heel ongelukkige manier afscheid neemt. Hij had veel eerder moeten zeggen: “Jongens, het is mooi geweest, ik vertrek.” Wat mij betreft na Rutte III, dan had hij misschien nog met enige glorie de geschiedenisboeken gehaald.

Moeten we ten slotte blij zijn dat Rutte weg is? Ik denk het wel. Al bestaat er de mogelijkheid dat we er een ergere premier voor terugkrijgen. Bij allerlei dingen die je zou wensen en die uiteindelijk werkelijkheid worden, blijkt het alternatief soms nog veel en veel erger dan wat je al had. Daar moeten we dus voorzichtig mee zijn. Maar we kunnen wel constateren dat Rutte te lang op het pluche heeft gezeten.

Heeft Nederland iets geleerd van dertien jaar Rutte? Ik kan je verzekeren dat kiezers nooit ergens iets van leren. Op dat punt zou ik dus niet te optimistisch gestemd zijn.’

Volg Maartens kritische gedachtegang ook via zijn eigen tijdschrift. Bestel losse edities hier