Geen twee wereldleiders hebben elkaar de afgelopen tien jaar zo vaak ontmoet als de Chinese president Xi Jinping en zijn Russische ambtgenoot Vladimir Poetin. In hoeverre lijken zij op elkaar en waarin verschillen ze?

Uit Maarten! 2022-4. Bestel losse nummers hier.

Twee dagen voordat Vladimir Poetin in de zomer van 2018 naar Beijing reisde om daar het jaaroverleg van de leiders van de Shanghai Samenwerkingsorganisatie bij te wonen, zond de Chinese staatstelevisie een exclusief interview uit met de Russische president. Toen de interviewer vroeg wat Poetin van Xi vond, volgde er een persoonlijke ontboezeming.

De Chinese president, zei Poetin, is de enige wereldleider met wie hij ooit zijn verjaardag had gevierd. Tijdens de G20-top in Bali vijf jaar eerder had Xi een taart voor zijn eenenzestigste verjaardag laten aanrukken. Poetin was blijkbaar alweer vergeten hoe de toenmalige Indonesische president Susilo Bambang Yudhoyono bij die gelegenheid zijn gitaar had gepakt om ‘Happy Birthday’ in te zetten.

Na een lange dag van overleg hadden Xi en Poetin tijdens een nazit gezamenlijk over hun vaders gesproken. ‘Ik zal er geen geheim van maken, we deelden een fles wodka en ik sneed wat stukjes worst,’ vertelde Poetin. Dichter bij jiyou – mannenvriendschap – zullen twee wereldleiders niet snel komen, zou je zeggen.

De twee tonen elkaar respect en investeren in een persoonlijke band

In de bijna tien jaar dat Xi aan de macht is, ontmoette hij Poetin 39 keer. Als we de spindoctors mogen geloven, gaat het er vriendschappelijk aan toe. De twee bezochten in 2018 een ijshockeywedstrijd in Tianjin en lieten gezamenlijk de puck vallen voor de face-off. Toen Xi in datzelfde jaar in Vladivostok was, bakten de twee wereldleiders – schort over hun pak – voor het oog van de camera’s samen blini’s. Poetin bracht in 2019 ijsjes mee, toen een top in Tadzjikistan samenviel met Xi’s verjaardag.

De twee tonen elkaar respect en investeren in een persoonlijke band. Dat smeert de relatie, bouwt vertrouwen en biedt de mogelijkheid om als wereldleider te schitteren. Wat herkennen zij in elkaar?

Poetin en Xi laten samen de puck vallen als startsein voor een ijshockeywedstrijd tussen Russische en Chinese jeugdteams, 8 juni 2018.

Xi Jinping werd op 15 juni 1953 geboren in Beijing, als een van vier kinderen uit het tweede huwelijk van zijn vader Xi Zhongxun (in totaal zou die zeven kinderen krijgen). Vader Xi was een van de helden van Chinese Revolutie. Na een turbulente jeugd had hij zich aangesloten bij de guerrillastrijd van de communisten. Aanvankelijk bevond hij zich in de periferie van de partij, maar de Lange Mars bracht Mao Zedong naar de provincie Shaanxi, waar Xi senior de scepter zwaaide. Zo verwierf hij een  belangrijke plek in de bontkraag van Mao, de groep invloedrijke partijleden in diens nabijheid. Dat bleef zo toen in 1949 de Volksrepubliek werd uitgeroepen, en in 1959 werd Xi senior vicepremier.

In 1963 viel hij uit de gratie. Dat maakte de familie kwetsbaar voor de geweldsorgie die een paar jaar later losbarstte. Tijdens de Culturele Revolutie werd vader in het gevang gegooid, moeder werd gedwongen afstand van hem te nemen. Het familiehuis werd kort en klein geslagen en halfzus Xi Heping pleegde zelfmoord. De jonge Xi moest zijn school afbreken en werd naar het platteland gestuurd voor heropvoeding.

‘Dit is een groot formatief trauma geweest, waaruit je een directe lijn kunt trekken naar het nu,’ zegt Ties Dams, auteur van een gezaghebbende biografie over Xi Jinping. ‘In tegenstelling tot veel generatiegenoten heeft hij na de Culturele Revolutie niet gedacht: ik moet hier zo snel mogelijk weg. Nee, de Partij is in zijn ogen instrumenteel om chaos en geweld uit te bannen. Xi heeft de sterke ideologische overtuiging dat de Partij de redding is voor China en dat je daar dan maar beter deel van kunt uitmaken.’

Xi als high potential in 1983.

Corruptiebestrijder

De aanvraag van Xi junior voor het CPClidmaatschap werd pas na enige pogingen geaccepteerd, maar hij kreeg wel een kaderfunctie in Liangjiahe, het dorp waar hij naartoe was gestuurd. Pas toen zijn vader na Mao’s dood in 1978 werd gerehabiliteerd en door Deng Xiaoping werd ingezet om economische hervormingen door te voeren, kon de jonge Xi eindelijk scheikunde studeren. Met hulp van zijn vader kreeg hij daarna een belangrijke baan: adviseur van de minister van Defensie.

Daarna volgde een typische carrière door de partijrangen die veel high potentials doorlopen. Dit keer werkte het feit dat hij een Rode Prins was in zijn voordeel: hij werd naar Xiamen gestuurd, een van de vier eerste Speciale Economische Zones waar buitenlandse bedrijven welkom waren. Hier leerde Xi het zakenleven kennen en legde hij contacten met het Westen. Ook ontpopte hij zich tot een corruptiebestrijder, ver voordat de partijtop doorkreeg dat corruptie een enorm probleem voor de Partij en het land begon te vormen.

Waar Poetin een avonturier is, is Xi juist voorzichtig

In hetzelfde turbulente jaar 1989 dat in China de Tiananmen-opstand plaatshad, viel een paar maanden later de Muur, wat uiteindelijk tot de ontmanteling van de Sovjet-Unie zou leiden. Xi was toen hoofd van de partijschool. Hij liet er diverse studies naar uitvoeren, met als gewenste uitkomst dat de Sovjets hun grip op de samenleving verloren na geo-economische omsingeling en ondermijning via cultuur en ideologie door het Westen. Het probleem was gebrek aan controle en zelfregulering van het politieke systeem.

De les was dat dit China nooit mocht overkomen, en dat vond weerklank in de partijtop. ‘Zo gauw hij secretaris-generaal werd, liet Xi de studies in documentaires vervatten en verplichtte het kader ernaar te kijken. China zijn rechtmatige plek op het wereldtoneel weer laten innemen is zijn oprechte motivatie. ‘Daarvoor is het noodzakelijk dat de Partij sterk is georganiseerd, de controle op de samenleving wordt vergroot en China weerbaar is tegen het Westen door er economisch minder afhankelijk van te zijn,’ zegt Dams.

Hij denkt niet dat Xi anti-westers is. ‘Marxisten geloven niet in revolutie, maar menen dat de geschiedenis een bepaalde logica volgt. De westerse hegemonie is in Chinese ogen tijdelijk. Xi’s prioriteit is niet het Westen ondermijnen, maar het onvermijdelijke traject naar China als centrum van de wereld zo goed mogelijk managen.’

Doorsneegezin

Vladimir Vladimirovitsj Poetin werd op 7 oktober 1952 geboren in Sint-Petersburg, toen nog Leningrad. Zijn vader was luitenant-ter-zee bij de duikbootvloot in de Oostzee. In het begin van de Tweede Wereldoorlog meldde hij zich als vrijwilliger voor sabotagemissies achter vijandelijke linies. In 1941 raakte hij zwaargewond aan zijn linkerbeen; hij zou altijd mank blijven. Na de oorlog werkte hij in de Yegorov-wagonfabriek.

Poetins ouders kregen drie kinderen; eerstgeborene Albert overleed al na een paar maanden. Viktor bezweek aan difterie tijdens het beleg van Leningrad. Vladimir is dus een nakomertje. Poetin zou later een beeld schetsen van een harde jeugd die hem gevormd heeft. Maar dat relativeert zijn biograaf Steven Lee Myers, bij wie ik navraag doe. ‘Zijn vader was fabrieksarbeider, ze woonden in een woonkazerne, maar bezaten ook een datsja.

Verlegen danst Poetin met een klasgenoot op een feestje in 1970.

Eigenlijk waren de Poetins een doorsneegezin, zoals er in de Sovjet-Unie miljoenen waren,’ vertelt Myers vanuit San Francisco. Hij moet lachen als ik hem vraag of het verhaal klopt dat Poetin een straatvechtertje was. ‘Heb je gezien hoe groot hij is? Poetin zat op judo. Ik weet niet hoe het in Nederland is, maar bij ons doen ouders hun kind op judo als het van zich af moet leren bijten.’

Toen Poetin achttien was, ging hij rechten studeren. Hij was als kind gefascineerd geraakt door de filmheld Stierlitz, de Russische James Bond. Een academische opleiding kon behulpzaam zijn om geheim agent te worden. Daarvoor moest Poetin wel partijlid worden. Hij zou dat blijven tot 1991, toen de communistische partij werd opgeheven.

De vriendschap lijkt wat bekoeld door Poetins veldtocht in Oekraïne

In 1975 ging zijn wens in vervulling en werd hij toegelaten tot de KGB-opleiding. Toen Poetin tien jaar later werd uitgezonden naar de DDR, zat hij op de eerste rij bij de val van de Muur. ‘Hij beschrijft de bestorming van het Stasikantoor in Dresden als een stelletje gekken dat het gesticht overneemt. De Stasi, dat waren Ruslands geallieerden in zijn ogen. De burgers die in opstand kwamen juist gewelddadig gepeupel dat door het buitenland werd aangestuurd,’ vertelt Myers, die Poetin tweemaal interviewde. ‘De wanorde maakte hem bang. Hij hield er een wantrouwen jegens democratie aan over. Je kunt het de mensen niet toevertrouwen hun lot in eigen handen te nemen.’

Poetin op de judomat, circa 1985.

Angst voor chaos

Terug in Leningrad volgde een politieke loopbaan. ‘Als je terugkijkt is Poetin de laatste persoon van wie je verwacht dat die carrière zou maken in de politiek. Het ging min of meer per ongeluk. Toen zijn baas Anatoli Sobtsjak zijn herverkiezing verloor, kon Poetin dat niet begrijpen. Is dit wat democratie brengt? De verkeerde man wordt gekozen! Toen nam hij zich voor het democratisch proces te controleren,’ zegt Myers.

In 1999 werd Poetin premier en enkele maanden later, na het aftreden van Boris Jeltsin, voor het eerst president. Na de maximale twee periodes stapte hij nog opzij. Maar nadat hij zich vier jaar later weer kandidaat had gesteld, zou hij de macht niet meer uit handen geven. Myers: ‘Hij overtuigde zichzelf ervan dat zo’n groot land een sterke leider nodig heeft en dat hij daarvoor de geschikte persoon was. In  retrospectief zie je alle tekenen die uiteindelijk tot de oorlog in Oekraïne hebben geleid. Zijn exceptionalisme, de angst voor chaos en revoluties, en zijn narratief over de hereniging van het moederland.

Gecombineerd met gebrek aan interne tegenspraak is dat een gevaarlijke mix. Poetin pocht dat hij nooit op internet is geweest. George Bush heeft weleens verteld dat Poetin rare denkbeelden over Amerika had. Ik denk dat hij echt gelooft dat neonazi’s Oekraïne leiden en dat de NAVO eropuit is Rusland te verzwakken. Er is niemand die hem daarin afremt.

Xi en Poetin tijdens een welkomstceremonie in Beijing, 8 juni 2018.

Impulsief

Xi en Poetin hebben dus veel gemeen. Door hun persoonlijke ervaringen delen ze een weerzin tegen chaos, geloven ze dat een centrale leiding onontbeerlijk is (met henzelf uiteraard aan het hoofd) en wantrouwen ze intenties van het Westen. Hun motivatie lijkt daarom erg op elkaar. Al zijn er ook verschillen: Poetin is min of meer bij toeval in de politiek verzeild geraakt, terwijl Xi ondanks tegenslag van begin af aan zijn lot aan de Partij heeft verbonden.

Maar zijn hun karakters ook verwant? Myers denkt van niet: ‘Poetin is impulsief. Hij heeft een instinctieve overlevingsdrang, maar het ontbreekt hem aan langetermijnvisie. De invasie van Oekraïne is daar het ultieme voorbeeld van. Wat dacht hij in godsnaam? Het is een kolossale miscalculatie die tot zijn val kan leiden.’

Een man met een plan

Xi daarentegen is het toonbeeld van structuur, denkt Dams. ‘Het interessante is dat hij in de eerste vier maanden als secretaris-generaal bijna alle aspecten van zijn beleid al in gang heeft gezet in zijn speeches. Die thema’s herkenden wij op dat moment nog niet als zodanig, maar de Nieuwe Zijderoute, een permanente anti-corruptiecampagne en het wederopstandingsnarratief werden toen al gelanceerd. Zelfs het begrip “gemeenschappelijke welvaart” noemde hij al op dag één als president, jaren voordat het tot beleid werd verheven.

Xi is een man met een plan.’ Waar Poetin avonturier is, is hij volgens Dams juist voorzichtig. ‘Hij toont meer daadkracht dan zijn voorgangers, maar heeft het geduld beslissingen uit te stellen totdat de kostenbatenanalyse gunstiger uitvalt.’

Wat betekent dat voor de kwestie-Taiwan, waarvan Xi al in 2014 heeft gezegd dat hij ‘hereniging’ niet aan volgende generaties over wil laten? Dams: ‘Er is een doel. China zet steeds stapjes zonder een crisis te veroorzaken. Er is vertrouwen dat Amerika crises blijft veroorzaken waar China louter op reageert. Net zo lang totdat er een aanleiding komt die China het motief geeft om echt te schakelen.’

En de persoonlijke vriendschap tussen de twee leiders? Die lijkt door Poetins veldtocht in Oekraïne bekoeld. Bij een top in Oezbekistan in september ontmoetten de twee elkaar nog wel, maar liet Xi het diner schieten. Op Poetins verjaardag op 7 oktober liet Xi niets van zich horen.

Fred Sengers is een Nederlandse journalist en Chinadeskundige.

Kaders

Steven Lee Myers werkt sinds 1989 voor The New York Times en was onder meer correspondent in Moskou en Beijing. In 2015 publiceerde hij zijn biografie van Poetin met als titel De nieuwe tsaar.

Ties Dams studeerde onder meer in Xiamen en Hongkong. Hij is als strateeg verbonden aan Instituut Clingendael, waar hij onderzoek doet naar China’s geopolitieke strategie. In 2018 publiceerde hij zijn biografie van Xi met als titel De nieuwe keizer, waarvan dit jaar een herziene uitgave verschijnt.