In zijn boek Het lijkt Washington wel: Hoe lobbyisten Brussel in hun greep hebben toont onderzoeksjournalist Peter Teffer hoe lobbyisten grote invloed kunnen uitoefenen op de besluitvorming in de Europese Unie. De stereotype lobbyist uit de televisieserie House of Cards weerspiegelt niet de realiteit, stelt hij. Het probleem ligt juist bij de EU zelf.

Door Isa van Oosten

Hoe gaat het lobbyen in zijn werk?

‘Het begint eigenlijk al voordat er een wetsvoorstel bestaat. De Europese Commissie (EC) is afhankelijk van lobbyisten voor informatie en data van bedrijven en non-gouvernementele organisaties (NGO’s), omdat er te weinig mensen bij de EC werken om zelf al het onderzoek te doen. Nadat er een wetsvoorstel op tafel komt zijn er, door het complexe multi-level systeem van de EU, veel mogelijkheden om bij te sturen. Een wet moet door verschillende instellingen geaccepteerd worden, en die instellingen bieden meerdere ingangen voor lobbyisten.’

De EU is dus de ideale plek voor lobbyisten.

‘De complexiteit van de EU is zowel een nadeel als een voordeel voor lobbyisten. Het lobbyen  is ingewikkelder dan op nationaal niveau, maar er zijn ook meer kansen. Als je de boot mist bij de Commissie, kun je altijd nog aan de slag bij het Parlement. In Den Haag is het een stuk simpeler: soms hoef je alleen de minister-president te overtuigen dat de dividendbelasting omlaag moet.

Het is bovendien gemakkelijker voor bedrijfslobbyisten dan voor NGO’s. Als het aankomt op de vrije markt hebben alle lidstaten baat bij Europese standaarden, bijvoorbeeld bij de verkoop van auto’s. Vaak staan de bedrijfslobbyisten daardoor aan dezelfde kant als de lidstaten. NGO’s lobbyen juist rond onderwerpen waar de lidstaten minder soevereiniteit hebben afgegeven, zoals burgerrechten en volksgezondheid. Er is bovendien minder consensus over deze onderwerpen onder lidstaten, wat het lobbyen voor NGO’s moeilijker maakt.’

Ik ben er nog steeds niet over uit of documenten worden achtergehouden, of dat ze niet bestaan

De concurrentie tussen bedrijven en NGO’s lijkt niet echt eerlijk.

‘Eerlijk is subjectief. Het lobbyen gebeurt overigens niet alleen door bedrijven en NGO’s. Ook politici zelf verdedigen de belangen van hun land. Zo stimuleert Duitsland graag zijn autosector. Algemene belangen die voor de EU als collectief gelden, zoals milieu- en consumentenbescherming, worden echter zelden behartigt door één specifieke lidstaat. Bedrijfsbelangen kunnen zich dus makkelijker organiseren via een bepaalde lidstaat.’

Welke rol speelt de media hierin?

‘Vooral NGO’s maken veel gebruik van de media om het publiek te mobiliseren, bijvoorbeeld door het schrijven van een opinieartikel of het organiseren van een evenement met een Eurocommissaris erbij. Veel NGO’s doen zelf onderzoek waar journalisten niet aan toe komen en geven hun data aan de media om het onder een groter publiek te verspreiden. Ook het lekken van documenten is een belangrijke strategie. NGO’s krijgen bijvoorbeeld documenten toegestuurd van landen die het niet eens zijn met een voorgestelde wet. De NGO kan dit document verspreiden en bij burgers onder de aandacht brengen.’

Peter Teffer (© Geert Snoeijer)

Teffer pleit in zijn boek voor een transparantere EU. Keer op keer doet hij tijdens zijn onderzoek een beroep op notulen van gesprekken tussen lobbyisten en politici, waarna hij te horen krijgt dat deze niet bestaan. In de bijlage van Het lijkt Washington wel: Hoe lobbyisten Brussel in hun greep hebben legt Peter Teffer haarfijn uit hoe iedere Europese burger documenten kan aanvragen via een stappenplan. Daarmee wil hij mensen motiveren om de EU aansprakelijk te houden en hoopt hij meer transparantie te kunnen afdwingen.

‘Transparantie is nodig om de afbrokkeling van het imago van de EU tegen te gaan. Het ontbreken van notulen is bovendien slechte bedrijfsvoering. Er werken vast slimme mensen, maar ik geloof niet dat ze van 200 gesprekken per jaar kunnen onthouden wie wat heeft gezegd. Dat laatste is onder meer belangrijk omdat er sprake is van een Europese draaideur. Mensen die eerst het algemene belang dienden, schuiven na hun werk in de EU door naar het private belang door een bedrijfsfunctie te bekleden. Het gevaar daarvan is dat ze voor hun vertrek beleid doordrukken wat van privaat belang is. Als er een papieren spoor bestaat kun je dit soort praktijken makkelijker terugvinden. Ik ben er nog steeds niet over uit of ze de notulen achterhouden, of dat ze echt niet bestaan.’

Is het slechte imago van de lobby dan niet gerechtvaardigd?

‘Nee, de schimmigheid ligt meer bij de EU dan bij de lobbyisten. Lobbyisten vragen juist om meer transparantie, omdat zij zichzelf als legitieme beroepsgroep zien die niks te verbergen heeft. Het is een politieke keuze van de Europese Commissie om bedrijven uit te nodigen voor adviesraden. In mijn boek geef ik het voorbeeld van een bijeenkomst over defensiebeleid, waar voornamelijk bedrijven uit de defensiesector werden uitgenodigd. Het is geen verrassing dat daar geconcludeerd werd dat er een subsidiepot voor defensie moest komen. Dat kun je de bedrijven niet kwalijk nemen, want zij worden door de Commissie in een kansrijke positie gezet. De Europese Commissie doet alsof zij een bureaucratie zijn, die handelen naar wetenschappelijke feiten en data, maar vooral sinds de aanstelling van Juncker profileert de EU zich als een politiek beest.’

Het is een politieke keuze van de Europese Commissie om bedrijven uit te nodigen voor adviesraden

Hoe moet het verder met de lobby in de EU?

‘De transparantie en verantwoording binnen de EU moeten verbeterd worden: er moet gestructureerd worden vastgelegd wie met wie praat. Dat is een flinke eis, maar duidelijke regels en toezicht zijn nodig. Ook moet het onmogelijk zijn dat de man die acht jaar aan het hoofd heeft gestaan van de Europese bankenautoriteit, lobbyist kan worden voor een bank.

Het is onwaarschijnlijk dat de EU ooit onomstreden populair wordt onder alle burgers, dus is het vooral zaak om te zorgen dat het imago niet verslechtert. Er zal daarom een cultuurverandering plaats moeten vinden: de EU-politici moeten zich realiseren dat zij vaker onder een vergrootglas werken dan hun collega’s op nationaal niveau. Dat vinden ze misschien oneerlijk, maar hun legitimiteit staat nu eenmaal meer ter discussie.’

Peter Teffer, Het lijkt Washington wel: Hoe lobbyisten Brussel in hun greep hebben

Uitgeverij Volt, 288 p. €22,50