Na acht pogingen is het Reform UK-leider Nigel Farage eindelijk gelukt een zetel te bemachtigen in het Britse parlement. Vanaf de zijlijn oefent Farage al jaren invloed uit op de koers van Groot-Brittannië, maar zijn ambities reiken verder. ‘Ik wil een massale nationale beweging opbouwen en tijdens de verkiezingen van 2029 de grootste worden.’

Nigel Farage loopt al decennia mee in de Britse politiek, maar door het Britse first-past-the-post-systeem is het hem nooit eerder gelukt om in het parlement te komen. Ieder kiesdistrict in het Verenigd Koninkrijk heeft één zetel en die gaat naar de lokale vertegenwoordiger met de meeste stemmen. In tegenstelling tot de evenredige vertegenwoordiging in Nederland, maakt het first-past-the-post-systeem het kleine partijen lastig om zetels in het parlement te winnen.

Farage was bijna dertig jaar het Engelse boegbeeld van euroscepsis

Maar ook zonder zetel wist Nigel Farage de afgelopen jaren veel invloed uit te oefenen op de Britse bevolking, de politiek en Downing Street 10. Als lid en later leider van de UK Independence Party (UKIP), de voorloper van Reform UK, was Farage bijna dertig jaar lang het boegbeeld van euroscepsis in het Verenigd Koninkrijk.

Zijn flamboyante persoonlijkheid en directheid waren essentieel voor het succes van UKIP, die hij van een excentrieke randpartij in een bedreiging voor de conventionele partijen transformeerde. Die dreiging was zelfs zo groot dat premier David Cameron in paniek raakte en in 2013 een referendum beloofde over het Britse lidmaatschap van de EU – met Brexit tot gevolg.  Weinige Britse politici hebben zoveel invloed gehad op het politieke debat zonder zelf politieke macht te hebben als de provocerende Farage.

Conformerende rebel

Nigel Farage groeide op in Downe, een Engels plattelandsdorp aan de rand van Londen. Hij kwam uit een conservatief, patriottisch en welgesteld gezin: zijn vader werkte als beursmakelaar in de City of London en zijn moeder was typiste. Farage had zijn charisma en verlangen naar de spotlight niet van een vreemde. Zijn vader Guy stond bekend als een groot verhalenverteller en de best geklede man op de beurs. Hoewel Nigel hem adoreerde, zag hij hem maar weinig. Guy was alcoholist en bracht het grootste gedeelte van zijn tijd door in de kroeg. Toen Nigel vijf jaar oud was, scheidden zijn ouders en kreeg hij zijn vader nauwelijks meer te zien.

Als tiener ging Farage naar Dulwich College, een privéschool in zuid-Londen. Hij was een puber die graag kattenkwaad uithaalde. Zo waren zijn middelbare schoolvrienden onder de indruk van zijn spuugkracht: hij kon over twee treinsporen spuwen en reizigers op het tegenoverliggende perron raken. Ooit namen ze een fles whisky mee naar school, die ze nog voor de eerste les opdronken. Ook provoceerde Farage graag zijn medestudenten en docenten, en rebelleerde hij tegen elke vorm van gezag. In zijn memoires schreef hij dat hij vaak onpopulaire meningen verdedigde en conventionele normen en waarden uitdaagde: ‘Wanneer ik geconfronteerd werd met een autoriteit die zich liet gelden,  stond ik direct in de voorhoede van de dissidenten. Wanneer ik geconfronteerd werd met gedachteloze aanvaarding van een doctrine, betwiste ik die fel.’ Volgens sommige klasgenoten ging het Farage daarbij meer om het provoceren dan om het verdedigen van zijn eigen mening: provocation for provocation’s sake.

Dulwich College. Bron: Flickr/Matt Brown

Maar niet al zijn provocaties waren onschuldig. Zo beweerden leraren van Dulwich College dat Farage reacties probeerde uit te lokken bij linkse leraren en studenten door steun te betuigen aan het fascistische National Front of de neonazistische British Movement. Hij zou op school liederen hebben gezongen als ‘BM, BM. We are the British Nazi men’ en ‘gas them all, gas them all, gas them all’. Verschillende docenten en klasgenoten beschuldigden hem van racisme en antisemitisme, maar niet al zijn jaargenoten waren het daarmee eens. Sommigen beweerden dat Farage gewoon een Tory was en een groot bewonderaar van Margaret Thatcher en Enoch Powell. Hij zou excentriek en onconventioneel zijn geweest, maar wel met humor en zelfspot. Een provocerende rebel die wilde opvallen en pronken, maar tegelijkertijd wanhopig op zoek was naar waardering van mensen met autoriteit.

Hij zocht aansluiting bij de gevestigde orde die hij wilde neerhalen

Rond zijn zestiende ontwikkelde de spugende, baldadige Farage zich tot een keurig geklede figuur − in de stijl van zijn vader Guy. Van de ene op de andere dag verruilde hij zijn tienerkloffie voor dure, op maat gemaakte blazers en gepoetste schoenen. In zijn vrije tijd speelde hij cricket en golf en op zijn zeventiende werd hij door het schoolhoofd tot ‘prefect’ benoemd. De tegenstrijdigheid van zijn rebelse en conformerende houding zou een voorbode blijken voor zijn politieke carrière: hij zocht aansluiting bij de gevestigde orde die hij wilde neerhalen.

Tegen Europese integratie

Hoewel zijn klasgenoten na Dulwich College naar universiteiten in Cambridge of Oxford gingen, besloot Farage niet te studeren en net als zijn vader op de beurs in Londen te werken. Dat droeg bij aan zijn latere afkeer van hoogopgeleiden. Volgens Farages assistent Richard North had zijn baas een hekel aan beleidsvergaderingen: ‘Hij kon de rest niet bijbenen. Hij was bang voor intelligente mensen en heeft een minderwaardigheidscomplex als het gaat om onderwijs en hoogopgeleide mensen.’

Farage kwam voor het eerst in aanraking met de politiek toen Sir Keith Joseph, een adviseur van Margaret Thatcher, in 1978 een lezing gaf op Dulwich College. Een dag later sloot hij zich aan bij de Conservative Party. Het volgende jaar werd Thatcher premier. Hoewel ze eind jaren tachtig uitgroeide tot de boeman van de Europese Gemeenschap, begon zij haar premierschap als eurofiel. Ze zette zich in voor de creatie van de Europese gemeenschappelijke markt en de Tory’s kregen zelfs de bijnaam ‘Party of Europe’.

Maar in 1988 sloeg Thatcher om. De Europese Gemeenschap zocht steeds meer politieke verbondenheid, waardoor Thatcher bang werd voor een ‘Europese superstaat’. Ze sloeg een steeds eurosceptischere toon aan. In een beruchte speech in Brugge in 1988 sprak ze kritisch over de Europese Gemeenschap en stelde ze dat ‘we niet met succes de grenzen van de staat in Groot-Brittannië hebben verlegd om ze vervolgens op Europees niveau opnieuw opgelegd te krijgen’. Haar toespraak gaf groen licht aan eurosceptici in de Conservative Party om ‘uit de kast te komen’ en zorgde voor verdeeldheid binnen de partij. Harde eurosceptici die principieel tegen het afstaan van soevereiniteit aan de Europese Gemeenschap waren, werden mondiger en kregen steeds meer media-aandacht.

Thatcher werd in 1990 afgezet door de eurofielen in haar partij, maar andere Tory’s volgden haar lijn: ze verzetten zich tegen verdere Europese integratie en steunden zelfs een vertrek uit de EU. Sommigen gingen nog een stap verder: ze zegden hun lidmaatschap van de Conservative Party op en creëerden nieuwe eurosceptische ‘think-tanks’ en politieke partijen. Zo ook Farage, die zich in 1992 aansloot bij de Anti-Federalist League, een organisatie die campagne voerde tegen het Verdrag van Maastricht. Samen met oprichter Alan Sked vormde Farage de Anti-Federalist League in 1993 om tot een politieke partij: UKIP.

Sloop de EU van binnenuit

Binnen UKIP was er veel discussie over deelname aan Europese parlementsverkiezingen. Alan Sked vond dat de partij uit principe weg moest blijven uit het Europees Parlement, omdat deelname de EU zou legitimeren. Farage was het daar niet mee eens. Hij zag  juist een uitgelezen kans om de EU te beschadigen en het systeem van binnenuit kapot te maken. Bij de verkiezingen in 1999 haalden Farage en twee andere UKIP-leden een zetel in het Europees Parlement.

Farage vergeleek het Europees Parlement met nazi-Duitsland

In zijn tijd als Europarlementariër zaaide Farage graag onrust in het parlement door de EU bijvoorbeeld te vergelijken met het nazisme; zo zei hij dat Adolf Hitler ook uit was op een verenigd Europa. In 2015 leverde hij kritiek op Commissievoorzitter Claude Juncker door een retorische vraag te stellen: ‘Who do you think you are kidding, Mr. Juncker?’ Na gegrinnik van Farages eurosceptische fractie werd het duidelijk dat dit een verwijzing was naar het introlied van de populaire Britse sitcom Dad’s Army. De originele tekst van het introlied is ‘Who do you think you are kidding, Mr. Hitler?’

In 2006 nam Farage de leiding van UKIP over en wist hij grote successen te boeken. Zo werd UKIP tijdens de Europese parlementsverkiezingen in 2009 de op twee na grootste partij van het Verenigd Koninkrijk. Toch lukte het Farage niet om een zetel in het Britse parlement te bemachtigen. Vrij van een politiek ambt bleef hij daarom oproerkraaier spelen. Als ‘man van het volk’ bleek hij zeer begaafd in het beschuldigen van anderen: de EU, immigranten, Tory’s en Labour.

Bijna-doodervaringen

Farage ontwikkelde zich tot een gewiekste politicus met een goed gevoel voor marketing. Zo liet hij tijdens zijn verkiezingscampagne in 2010 door fotografen vastleggen hoe hij uit een neergestort vliegtuig kroop. Het UKIP-spandoek dat achter het vliegtuig aan werd getrokken, was verstrikt geraakt in de staart van het vliegtuig, waarna het neerstortte in een veld. Toen Farage na de crash zijn ogen opende, lag hij ondersteboven met zijn gezicht een paar centimeter van de grond en druppelde zijn bloed op het gras. Als hij tegen de grond was gesmakt, zou hij dood zijn geweest. Nadat hij bebloed maar relatief ongedeerd uit het wrak kroop, zorgde hij ervoor dat een fotograaf het dramatische beeld van de vliegtuigcrash vastlegde en wist hij het ongeluk te gebruiken als publiciteitsstunt.

Het was niet Farages eerste bijna-doodervaring; in 1985 was hij betrokken bij een auto-ongeluk waarbij hij bijna zijn linkerbeen verloor. Een jaar later kreeg hij teelbalkanker en werd hij ten onrechte gediagnostiseerd met uitgezaaide tumoren. Die ervaringen hadden grote invloed op de risicovolle manier waarop hij politiek bedreef, zei hij zelf: ‘Als je drie keer denkt dat je leven wordt ontnomen en je het toch wordt teruggegeven, wil je gewoon door blijven gaan en actie ondernemen.’

Farage profileerde zichzelf steeds meer als een man van het volk die opkwam voor achtergestelde Britten. Maar zijn succes was gebouwd op kritiek op alles wat hij ooit zelf belichaamde: hij was paradoxaal genoeg een ‘Thatcherite’ die de impact van Thatcherisme op de Britse arbeidersklasse betreurde en hij beschuldigde de Tory’s ervan dat ze werden gedomineerd door een elite die was opgeleid op dure privéscholen. Ook  mopperde hij dat het Verenigd Koninkrijk werd bestuurd door carrièrepolitici, terwijl hij zelf meer dan twintig jaar Europarlementariër was geweest. Bovendien zette hij zich af tegen Londen, de stad waar hij was opgegroeid en als beurshandelaar werkte.

‘Take back control’

Hoewel UKIP in haar dertigjarige bestaan slechts één zetel wist te bemachtigen in het Britse parlement, kreeg de partij in de loop der jaren wel miljoenen stemmen. Farage zorgde voor een opsplitsing van de rechtse stem, waardoor de Tory’s een kleinere kans hadden om de verkiezingen te winnen; het gaf Farages partij de mogelijkheid om het beleid van de Conservative Party te beïnvloeden. Het politieke midden verschoof naar rechts en de Tory’s veranderden van de ‘Party of Europe’ in de ‘Party against Europe’. Farage had geen stemmen meer nodig om zijn ideeën op de agenda van Downing Street te zetten. En dat is precies wat er tijdens de Brexit gebeurde.

In 2010 lukte het de Tory’s niet om een absolute meerderheid te halen tijdens de parlementsverkiezingen, terwijl Farage steeds meer aanhang verwierf voor zijn eurosceptische UKIP. David Cameron, de leider van de Conservative Party, was bang voor een diepere verdeeldheid binnen de Tory’s en een opsplitsing van de rechtse stem. Hij besloot in actie te komen en beloofde dat de Conservative Party een referendum zou organiseren over het lidmaatschap van de EU als de partij tijdens de verkiezingen van 2015 een absolute meerderheid zou halen. Zijn plan slaagde: de Tory’s wonnen 330 van de 650 zetels.

Farage rijdt het Verenigd Koninkrijk door in zijn Brexit-bus. Bron: Flickr/Derek Bennett

Maar belofte maakt schuld. Met grote tegenzin hield Cameron op 23 juni 2016 het Brexit-referendum, tot vreugde van Farage. Cameron was het gezicht van de Remain-campagne, terwijl Farage aan de frontlinie van de Leave-campagne stond. Farages uitspraak ‘we want our country back’ uit 2015 vormde de inspiratiebron voor de slogan van de Leave-campagne: ‘take back control’. Hij riep op tot ‘herstel van soevereiniteit’ en verzet tegen migratie, en reed in zijn UKIP-bus het hele land door om mensen te overtuigen. Met succes: de meerderheid van de Britten stemden voor een vertrek uit de EU.

‘Overlast veroorzaken’

Farages charisma, gevoel voor humor en scherpe politieke geest waren essentieel voor het succes van UKIP, dat eurosceptische Tory’s in staat stelde om hun partij naar rechts te duwen. De Brexit-deur stond voor veel Tory’s al op een kier, maar Farage zette die deur wagenwijd open.  Vanaf de zijlijn wist hij een sleutelrol te vervullen.

Toch werden zijn prestaties na Brexit niet erkend door de gevestigde orde. Hij werd van het podium gestoten door iemand die zich pas in een laat stadium bij de Brexiteers had gevoegd: Boris Johnson. Tot zijn grote teleurstelling werd Farage aan de vooravond van het referendum ingeruild voor een man die nog beter wist hoe hij het volk moest aanspreken.

Farage bleef ook na de Brexit de Conservative Party ontregelen. Zo waren de Tory’s opnieuw in rep en roer toen hij aankondigde mee te doen aan de verkiezingen in juli 2024, en toen hij zijn achterban opriep hem naar het parlement te sturen ‘om overlast te veroorzaken.’ De toetreding van Farage en vier andere leden van Reform UK tot het parlement zou een gamechanger kunnen zijn: dankzij hun zetels heeft de partij namelijk recht op staatsfinanciering en kan Farage zijn politieke bereik sterk uitbreiden.

Nu hij eindelijk zijn voet tussen de deur heeft, is Farage eropuit om de belangrijkste rechtse oppositiepartij te worden tijdens de verkiezingen in 2029. Dat moet ten koste gaan van de Tory’s; hij heeft al laten weten dat zijn deur openstaat voor Conservatives die willen overlopen naar Reform UK. ‘Er gaat iets nieuws ontstaan op centrumrechts,’ vertelde hij in een interview aan LBC Radio. ‘Ik weet niet hoe het zal heten, maar ik denk dat ik uiteindelijk een nationale oppositie zou kunnen leiden tegen Labour.’ De nieuwe Labour-premier Keir Starmer viert zijn glansrijke overwinning, maar hij zal nu al beducht zijn op de onvoorspelbare populist die zich eindelijk in het centrum van de macht heeft gevestigd.

Blijf op de hoogte van de actualiteiten via het tijdschrift: Maarten! Bestel losse nummers hier of word abonnee.