Het kanaal moest de Zuidelijke en Noordelijke Nederlanden met elkaar verbinden. Nu ligt aan de Zuid-Willemsvaart een van de belangrijkste logistieke hotspots van Nederland: de haven van Veghel.

Uit Maarten! 2023-2. Bestel een losse editie of word abonnee

Een paar maanden geleden ging ik naar Venlo. Tot mijn lichte verbazing reed ik langdurig langs een vrij breed kanaal. Ik kon mij niet herinneren die rit ooit eerder te hebben gemaakt. Wellicht was dat wel het geval, maar dan had ik er toch geen actieve herinnering aan. Dat is niet zo vreemd, want het tracé is esthetisch niet om over naar huis te schrijven, met zijn lelijke voornamelijk industriële bebouwing.

Omdat ik vanwege de breedte van het kanaal nieuwsgierig was geworden, zocht ik het thuis op. Het bleek de Zuid-Willemsvaart, onvermijdelijk genoemd naar koning Willem I. Willem I was vooral de koning van de infrastructuur. Hij verbeterde het wegennet, maar zijn belangrijkste activiteit was de aanleg van kanalen. Hij zorgde voor 481 kilometer aan nieuwe waterwegen, waarvan 290 in Nederland en de rest in België, waar hij immers tot 1830 ook koning was.

Grand Canal du Nord

Transport over water was toen en nu veel goedkoper dan transport over land. De bedoeling van de Zuid-Willemsvaart was de economische ontsluiting van de Zuidelijke Nederlanden, door die te verbinden met het handelsnetwerk van de Noordelijke Nederlanden. De vaart was het lateraalkanaal van de Maas, dat wil zeggen dat het parallel aan de Maas liep, maar rechter was en betrouwbaarder bevaarbaar. Het kanaal was 122 kilometer lang en verbond primair de nieuwe zware industrie van Luik met het noorden. Bovendien kon het zorgen voor de afvoer van turf uit de Peel. Het loopt door zowel Belgisch- als Nederlands-Limburg en Noord-Brabant.

Het eerste deel van het traject maakte gebruik van het Grand Canal du Nord, een ambitieus plan van de Fransen dat de bedoeling had Rijn, Maas en Antwerpen te verbinden. Dat plan, dat overigens nooit is gerealiseerd, ging weer terug op een Spaans idee uit de zeventiende eeuw om Rijn en Maas te verbinden: de Fossa Eugeniana, waar ik al eerder over heb geschreven.

Net zomin als de Nederlanders iets van de Fossa moesten hebben, moesten ze iets hebben van het Grand Canal, en ze hebben Napoleon weten te overtuigen het project stop te zetten. Ten slotte heeft Antwerpen toch een directe verbinding met de Rijn gekregen, maar daar heeft het wel heel lang op moeten wachten; het Schelde-Rijnkanaal kwam klaar in 1975.

21 sluizen

Nadat het plan in 1819 was goedgekeurd begonnen de graafwerkzaamheden in 1822, vanzelfsprekend met de hand. Het kanaal was drie jaar later klaar. De kosten bedroegen 4,5 miljoen gulden, omgerekend 45 miljoen euro. Als daarmee de suggestie wordt gewekt dat je nu een kanaal van 122 kilometer lengte zou kunnen graven voor 45 miljoen lijkt mij dat onzin. Het hoogteverschil tussen begin en eindpunt bedroeg bijna 40 meter, hetgeen de aanleg van 21 sluizen noodzakelijk maakte, een aan het begin en het eind en 19 onderweg.

In 1963 vestigde Mars Incorporated een chocoladefabriek op het Veghelse industrieterrein

Het kanaal werd intensief bevaren, waarbij tot de komst van de trein ook personenvervoer een belangrijke rol speelde. Het was oorspronkelijk 10 meter breed, maar is in de loop der tijd herhaaldelijk verbreed, onder andere ten behoeve van de afvoer van steenkool. Bochten werden afgesneden en bij Helmond en Den Bosch kreeg het kanaal een omleiding rond de stad.

Bij Veghel raakt de automobilist die in voorgeschreven kalm tempo langs het kanaal rijdt onder de indruk van de evident omvangrijke industriële activiteiten hier. Wat blijkt: de haven van Veghel – en wie weet zoiets nu? – hoort bij de vijf belangrijkste logistieke hotspots van Nederland. Hij ligt namelijk precies in het midden van de driehoek Nijmegen-Den Bosch-Eindhoven en ook gunstig ten opzichte van Antwerpen en Rotterdam.

Chocoladepretpark

Vanaf 1964 werd een nieuwe, grotere haven gebouwd, gericht op de zware industrie. Aan de Loskade van de Zuid-Willemsvaart is ook een snelgroeiende containerterminal. In 1963 vestigde Mars Incorporated een chocoladefabriek op het Veghelse industrieterrein. Dat schijnt nu de grootste chocoladefabriek ter wereld te zijn, waar 8,5 miljard repen per jaar worden geproduceerd. Van internet begreep ik dat die immense chocoladeproductie de inspiratie is geweest voor een soort chocoladepretpark, waar mensen op eigen kracht allerlei chocoladeproducten kunnen maken.

Als dat inderdaad gerealiseerd wordt, kan ieder kind zich in de toekomst Sjakie in de chocoladefabriek wanen. Terwijl zij gelukzalig ten onder gaan in de zoetigheid, kunnen hun ouders een verbaasde blik werpen op de reusachtige toren van de door Pierre Cuypers ontworpen neogotische kerk. Een opwindend bezoek aan Veghel – wie had dat voor mogelijk gehouden?

Reis nu ook met Nederlands bekendste historicus langs eeuwenoude kerken, kastelen, waterwegen en natuurgebieden. Maarten van Rossem neemt u mee naar het oudste Romeinse castellum van ons land; duikt in de geschiedenis van Radio Kootwijk; volgt de idyllische Minstroom dwars door Utrecht; en vertelt over het gevoel van bevrijding dat hem overvalt op de veerboot naar Texel. Ga in het nieuwe boek: Openluchtmuseum Nederland samen met Maarten op ontdekkingstocht langs het nationale erfgoed.