Met 100.000 schepen per jaar is het Amsterdam-Rijnkanaal een van de drukst bevaren kanalen ter wereld. En die schepen varen vreselijk snel.

Uit Maarten! 2022-1. Bestel losse nummers hier of word abonnee!

Vanwege een verbouwing van mijn woning heb ik onlangs drie weken in een ruim beglaasd appartement gewoond dat uitzicht bood op het punt waar het Merwedekanaal zich bij het Amsterdam-Rijnkanaal voegt. Simpel naar buiten kijken bood interessante informatie. Op het Merwedekanaal was vrijwel niets te doen; hoogstens ligt er hier en daar een langzaam stervende plezierboot aangemeerd.

Het Amsterdam-Rijnkanaal wordt echter zeer druk bevaren. Volgens Wikipedia is het het drukst bevaren kanaal ter wereld. Ik heb geen idee of dat waar is, want ik heb de ervaring dat de koortsachtige activiteiten in China vaak worden weggelaten uit dergelijke mededelingen. Het heeft jaren geduurd voor ik erachter kwam dat Rotterdam allang niet meer de grootste haven ter wereld is – een trotse zekerheid waarmee ik ben opgegroeid.

Fascinerend was ook het soort schepen dat het kanaal frequenteerde. Tot mijn verbazing was het transport van fossiele brandstoffen een van de allerbelangrijkste activiteiten van de passerende binnenvaart. Terwijl je in de krant leest dat steenkool met spoed zal worden ‘uitgefaseerd’, passeerde het ene na het andere reusachtige kolentransport. Dat vroeg om eigen nieuwsgaring.

Inderdaad: niet alleen heeft Amsterdam een van de grootste energiehavens van Europa, die is ook een toonaangevende speler op de kolenmarkt. Bovendien is de kolenmarkt vorig jaar geëxplodeerd vanwege de torenhoge gasprijs. Wat je al niet kunt leren van een paar uurtjes kanaalwaarneming.

Mussert

Nadat het in 1892 aangelegde Merwedekanaal, dat Amsterdam verbond met de Rijn en dus met het Duitse achterland, al na enkele decennia als verouderd werd beschouwd, kreeg de Tweede Kamer in 1930 plannen aangeboden voor een nieuw kanaal. Het voorstel omvatte meerdere nieuwe tracés, onder andere een geheel nieuw traject door de Gelderse vallei. Dat zou betekenen dat het nieuwe kanaal de stad Utrecht op grote afstand zou passeren.

Het pontje is ooit overvaren, de veerman heeft daarbij het leven gelaten

Dat was volstrekt onacceptabel voor de hoofdingenieur van Rijkswaterstaat in de provincie Utrecht, Anton Mussert. Was dat ‘de’ Mussert van de NSB? Zeker, toen nog een eigenwijze maar zeer bekwame werknemer van Rijkswaterstaat. Mussert kwam met een eigen voorstel, waarbij het nieuwe tracé vlak langs Utrecht zou lopen en bovendien met minder sluizen toekon. Het Plan Mussert werd ten slotte gekozen. Wat we verder ook van Mussert denken, voor de stad Utrecht heeft hij zodoende grote verdiensten gehad.

Het eerste deel van het nieuwe kanaal was in 1938 klaar. Vanwege de oorlog kwam het tweede deel, dat grotendeels het tracé volgde van het oude Merwedekanaal, pas af in 1952. Het hele kanaal werd tussen 1965 en 1981 verbreed tot tussen de 100 en 120 meter. Daarmee werd het geschikt voor de vierbaksduwvaart.

Het hele kanaal is nu 74 kilometer lang en 6 tot 9 meter diep. Er passeren 100.000 schepen per jaar. Bij mijn observatie viel me op hoe hard die schepen varen, zelfs zo’n vierbaksduwsysteem. Hoe rem je zo’n gevaarte af? Hoe manoeuvreer je bij dergelijke snelheden in onverwachte situaties?

Het deel van het Merwedekanaal dat niet voor het nieuwe kanaal is gebruikt bestaat nog steeds, maar leidt, zoals ik zelf heb kunnen constateren, een nogal slaperig bestaan. De waterhuishouding waarvan het kanaal deel uitmaakt is een complexe zaak, die ik hier niet in detail uit de doeken zal doen.

Met het Noordzeekanaal vormt het Amsterdam-Rijnkanaal een systeem. Dat betekent dat het waterpeil in beide kanalen gelijk is. Samen zorgen ze voor de afwatering van een gebied van 2300 vierkante kilometer. Het Betuwse deel van het kanaal vormt een apart systeem. Om de complexiteit van het geheel nog wat indrukwekkender te maken: het Amsterdam-Rijnkanaal heeft 32 bruggen en vier omvangrijke sluizen.

Voor wie het klein wil houden of de kleinkinderen op een uitje wil trakteren is er ter hoogte van Nieuwer ter Aa een alleraardigst pontje voor voetgangers en fietsers. De overtocht is gratis. Het pontje is ooit overvaren, wat niet verbaast als je weet hoe snel die reuzenschepen op het kanaal gaan. De veerman heeft daarbij het leven gelaten.

Veerwagens

In het verleden had het Amsterdam-Rijnkanaal een zestal ponten die eigenlijk geen ponten waren. Het waren ‘veerwagens’ die over rails reden die op de bodem van het kanaal waren gelegd. Ze reden dwars over het kanaal, waarbij de auto’s – die toen nog konden worden overgezet – in de lengterichting stonden opgesteld. Aan beide zijden van het kanaal was een inham waar de auto’s de veerwagen op of af konden rijden. Een zonderling systeem, waarvan ik nog nooit had gehoord.

Er zijn twee tunnels onder het kanaal. De Piet Heintunnel in Amsterdam kent iedereen. Er is echter ook nog een semigeheime tunnel bij Lage Weide, aangelegd voor de passage van de buizen van de stadsverwarming. Deze tunnel is geschikt voor voetgangers, maar niet vrij toegankelijk. Toch heb ik me nu vast voorgenomen er een kleine tv-reportage over te maken, zodat ik er eens een kijkje kan nemen.

Nu ik daarover zit te piekeren: wat te denken van een groots programma – ja, een nationaal programma over bruggen en tunnels? Er is vast geen enkel land ter wereld dat er zoveel heeft. Waar een klein land groot in kan zijn.

1270

In dat jaar laat Zweder van Abcoude een bakstenen donjon bouwen, op de plek waar het oude plaatsje Dorestad gelegen was. In de vijftiende eeuw werd de vesting flink uitgebreid. Kasteel Duurstede is nu een Rijksmonument.

45

Zoveel forten telt de Stelling van Amsterdam, een in de negentiende eeuw aangelegde waterlinie. Een daarvan is Fort Nigtevecht, dat direct aan de oevers van het Amsterdam-Rijnkanaal ligt.

1952

Ondanks dat de aanleg in 1931 wettelijk werd vastgelegd, duurde het vanwege de Tweede Wereldoorlog tot 1952 voordat koningin Juliana het kanaal officieel kon openen.