Op een klamme zomernacht heeft tekenleraar Walter Hartright een bijzondere ontmoeting. Zo begint de fantastische roman The Woman in White van Wilkie Collins, die Maarten met veel genoegen heeft gelezen.

Uit Maarten! 2023-4. Bestel losse nummers hier of word abonnee

In november 1859 verscheen in Charles Dickens’ weekblad All the Year Round de eerste aflevering van The Woman in White, een complexe roman van Dickens’ vriend en medewerker Wilkie Collins. De laatste aflevering kwam uit in augustus 1860. De roman was een sensatie en werd ook gekarakteriseerd als een ‘sensatieroman’. Wij zouden het nu, denk ik, een thriller noemen.

De serieuze literaire kritiek was er matig over te spreken, maar het grote publiek dacht er heel anders over. De afleveringen waren het gesprek van de dag en toen de roman ten slotte als boek verscheen, waren de verkoopcijfers spectaculair. Het veroorzaakte een ware rage; kinderen en huisdieren werden vernoemd naar de belangrijkste personages uit de roman en Collins werd een welvarend man, die kon gaan leven van de pen. Voor zijn volgende roman kreeg hij een voorschot van 5000 pond, nu zo’n 100.000 euro.

De literaire kritiek van toen heeft in de loop der tijden geen gelijk gekregen. The Woman in White wordt nu beschouwd als een van de honderd belangrijkste romans ooit in het Engels geschreven. Collins zelf vond het in ieder geval zijn beste werk. Het was het enige boek dat op zijn grafsteen werd vermeld.

Wilkie Collins ontketende een ware rage

Wie was Wilkie Collins (1824-1889)? In zijn jeugd woonde hij enige jaren in Italië en Frankrijk, vervolgens studeerde hij op aandringen van zijn vader rechten met de bedoeling dat hij vooral geen journalist zou worden, wat hij natuurlijk toch werd. Hij was bovendien een sociaal bewogen journalist. Collins moest niets hebben van het traditionele huwelijk. Vandaar dat hij twee gezinnen tegelijkertijd had, die bij elkaar in de buurt woonden maar van elkaars bestaan niet afwisten.

In 1851 raakte Collins dik bevriend met Charles Dickens. Ze speelden samen toneel, vaak in zelfgeschreven stukken, en maakten lange wandelingen. Ze werkten samen aan de diverse tijdschriften die Dickens uitgaf. Dickens’ relatief vroege dood in 1870 was een enorme slag voor Collins, hoewel hun vriendschap inmiddels wel flinke slijtage had opgelopen.

Vanaf 1853 leed Collins aan een bijzonder pijnlijke vorm van artritis (‘gout’). Hij bestreed de pijn met laudanum, een tinctuur van opium, opgelost in alcohol, die pijnstillend werkt. Helaas is laudanum ook verslavend en Collins kwam er niet meer vanaf. Vanaf de late jaren zestig ging zijn gezondheid achteruit. Na die tijd werd ook de kwaliteit van zijn werk minder.

Portret van Wilkie Collins door Rudolf Lehmann, 1880.

Spookachtig

The Woman in White wordt nu al meer dan anderhalve eeuw goed verkocht. Dat is volkomen terecht. De roman is nog steeds zeer leesbaar en hoeft niet met moeite in leven te worden gehouden op verplichte literatuurlijsten of in literair-historische beschouwingen. Het is ook naar zijn omvang een typisch victoriaanse roman, vol licht spookachtige en zonderlinge gebeurtenissen. Collins was ook een meester van de cliffhanger. Dat was natuurlijk ook noodzakelijk omdat de roman als feuilleton verscheen en de lezers dus steeds vol spanning moesten wachten op de volgende aflevering.

Het kernprobleem van The Woman in White is Collins’ verontwaardiging over de financiële machteloosheid van de gehuwde vrouw met een vermogen. De echtgenoot of de familie van zo’n vrouw kan haar onbekwaam verklaren of zelfs opbergen in een krankzinnigeninrichting om vervolgens naar believen te handelen met haar vermogen. Dergelijke situaties hadden zich ook daadwerkelijk voorgedaan. Pas in 1882 werd de wetgeving erover gewijzigd.

Ik was aanvankelijk van plan de ingewikkelde plot van de roman hier in hoofdlijnen te schetsen, maar ik zie daarvan af om de verrassing van de eventuele lezers door de onverwachte wendingen van het verhaal niet te bederven. Dus hier slechts een aantal punten. De hoofdpersoon van de roman is een brave jonge tekenleraar, genaamd Walter Hartright. In een aardedonkere, klamme zomernacht wandelt Hartright naar huis, peinzend over zijn recente benoeming tot tekenleraar voor twee jonge dames van een adellijke familie als ‘every drop of blood in my body was brought to a stop by the touch of a hand laid lightly and suddenly on my shoulder from behind me’. Hij draait zich om, en ‘there stood the figure of a solitary woman, dressed from head to foot in white garments’. En daarmee is het fantastische verhaal begonnen.

Hartright is een sympathieke, maar nogal neutrale figuur. Ter compensatie zijn tal van andere personages ‘larger than life’. Bijvoorbeeld de wanstaltig dikke, kwaadaardige, maar charismatische graaf Fosco met zijn kanaries, witte muizen en papegaai. Nog een scène: Hartright knielt diepbedroefd bij het graf van zijn geliefde,  door zijn tranen kijkt hij op en daar ziet hij zijn geliefde in levenden lijve staan. Dat zijn de momenten waarvoor je een victoriaanse roman leest!

Voor wie er na The Woman in White geen genoeg van kan krijgen, is er, ook van de hand van Wilkie Collins, The Moonstone – volgens deskundigen de eerste echte detectiveroman. En als de vakantie echt heel lang duurt, zou ik afsluiten met Jane Eyre van Charlotte Brontë.