Eén categorie Franse overheidsfunctionarissen verdient wat mij betreft vervroegd pensioen: de naaste medewerkers van president Emmanuel Macron. ‘ça va? Je ziet er afgepeigerd uit, doe het maar wat rustiger aan,’ fluistert Macron zijn stafleden regelmatig toe. Om ze vervolgens te bestoken met vragen en opdrachten. Tot in het holst van de nacht.

Emmanuel Macron is een bourreau de travail. In goed Nederlands: een workaholic. Dat past bij mannen met een missie. Drammerig, onvoorspelbaar. En sterk pro-Europees. Zijn grandes idées wekken onvermijdelijk wantrouwen op. Frankrijk, het land dat zo koppig supermogendheidje blijft spelen. Een continentale versie van a shining city upon the hill. Toegegeven: Frankrijk is permanent lid van de VN-Veiligheidsraad, een atoommacht, een leidende culturele natie en bereid zijn krijgsmacht in te zetten. Dus als Macron spreekt, spitst de wereld wel degelijk zijn oren.

Als geen andere Europese leider erkent Macron de werkelijkheid van sterk verschuivende strategische panelen. De Brexit, China als ontluikende wereldspeler, Donald Trump die zich loswrikt van Europa en achteloos het INF-verdrag opzijzet. La méthode Macron is een spervuur van voorstelen en provocaties. Zie zijn opmerking dat de NAVO hersendood is. Zie zijn toenadering – onder voorwaarden – tot Rusland (‘Rusland behoort absoluut tot het Europa van normen en waarden’). Zie zijn blokkade van besprekingen met EU-aspirantleden Albanië en Noord-Macedonië.

Het levert Macron dus veel wantrouwen op. Wat wil die Macron – de VS Europa uit jagen? ‘Mensen die lijden aan grootse visioenen,’ grapte een diplomaat, ‘moeten psychiatrische hulp zoeken.’ Maar laten we de Franse president niet onderschatten. Laten we hem gewoon eens langs de metatheoretische meetlat van het sociaal constructivisme leggen. Deze theorie stelt dat mensen hun eigen werkelijkheid creëren door – gedreven door ingebakken percepties – te reageren op de daden van anderen. Macrons dadenspektakel is dan vaak heel persoonlijk – denk aan de theatrale knuffel- en handdruksessies met Trump. Rym Momtaz van Politico drukte het mooi uit: ‘Macron, zelf een amateurbokser, heeft de internationale diplomatie tot een contactsport getransformeerd – bereid om de spelregels te negeren en mano a mano te vechten, als dat zijn politieke agenda bevordert.’

Een disruptieve aanpak dus, onder het motto dat niets in Europa beweegt zonder een lekkere crisis. Andere landen kunnen kiezen, op basis van hun eigen percepties, of ze met Macron meegaan – of niet. Het proces van construeren is dan zeker zo belangrijk als de inhoud. En je weet ook gelijk wie je (nieuwe) partners of tegenstanders zijn. Altijd handig.

Niets in Europa beweegt zonder een lekkere crisis

Het is een aanpak vol kansen, sissers en haast voorspelbare teleurstellingen. Macron slaagde er bijvoorbeeld nooit in president Trump en Iran dichter bij elkaar te brengen. Misschien wel het meest teleurstellend was de Duitse reactie, vooral op Macrons plannen voor een structurele hervorming van de EU en de afhandeling van Brexit. ‘France proposes, Germany is indisposed,’ merkte Zaki Laidi van Sciences Po puntig op. Macron – als Frans president gewend aan een nogal directieve top-down besluitvorming – verkeek zich op de Duitse politieke traagheid. Niet alles voorbij de oostgrens draait blijkbaar om bondskanselier Angela Merkel. Duitsland draait eerder om delicate coalities, zuinigheid en militaire terughoudendheid.
 
Maar sociaal-constructivistisch gezien zijn teleurstellingen vaak helemaal geen wezenlijk probleem. Het gaat uiteindelijk om evoluties in diepere gedachteprocessen. Macron heeft hoe dan ook een discussie over de toekomst van EU en NAVO op gang gebracht. Andere landen móéten reageren op de Franse wervelwind. Neem Nederland. Traditioneel heeft Den Haag een hekel aan Europese grand designs. Niet voor niets bestrijdt premier Mark Rutte de Franse – naar Europees federalisme riekende – centralisatieplannen met een Noord-Europese ‘Hanzeliga’ van gelijkgezinde (lees: fiscaal voorzichtige) landen.

Maar tegelijk schurkt Nederland de laatste tijd opvallend tegen Frankrijk aan. Al helemaal nu Groot-Brittannië (deels) wegvalt en Duitsland verlamd lijkt. Bien sûr, net als Macron vindt Rutte dat de EU méér geopolitiek moet bedrijven. De Frans-Nederlandse samenwerking op dossiers als klimaat, handel en defensie groeit en bloeit. Grandes idées omzetten in pragmatisme, dat ligt de Nederlandse diplomatie vanouds goed.

Conclusie: beoordeel Macron niet alleen op zijn diplomatieke struikelpartijen en mislukkingen. Beoordeel Macron vooral op de vraag – vooropgesteld dat de sociaal-constructivistische analyse hout snijdt – in hoeverre hij, voorlopig als enige Europese leider, Europa serieus aan het denken zet. Macron weet dat EU en NAVO écht moeten veranderen, willen ze overleven. Want misschien is Trump wel geen bedrijfsongeval. Eiste niet Barack Obama al een grotere Europese defensie-inspanning? De centrale vraag is onverminderd: hoelang nog blijven de VS de garantiemacht voor Europa? En hoelang nog blijft de EU een junior partner op veiligheidsgebied? Als geen ander beseft Macron: na 75 jaar moet Europa op eigen geopolitieke benen kunnen staan.


Uit: Maarten! 2020-1