Oekraïne is sinds 2014 verwikkeld in een oorlog met Russische separatisten, gesteund door het Kremlin. In de afgelopen maanden bereikte dit conflict bijna zijn kookpunt vanwege de dreiging van een Russische invasie. Wat kunnen we komende tijd van Poetin verwachten? Hoe stelt de NAVO zich op betreffende de recente ontwikkelingen? En waar is de EU in dit hele verhaal? Maarten werpt licht op het Oekraïne-conflict.

Waarom lopen de spanningen in het grensgebied tussen Oekraïne en Rusland juist nu zo hoog op?  

Maarten: ‘Ik vermoed dat Poetin hierbij meerdere bedoelingen heeft. Met oog op de Russische presidentsverkiezingen van 2024, wordt de binnenlandse politiek voor hem belangrijk. Sinds Poetin de verkiezingen niet meer op een nette democratische manier kan winnen, trekt hij de kaart van het hypernationalisme. Bovendien is hij er altijd van overtuigd geweest dat Oekraïne een onderdeel van Rusland is. 

Daar komt bij dat Poetin dolgraag serieus wil worden genomen in de wereld. Rusland stelt in economisch opzicht niet veel voor, maar door deze intimidatiepolitiek krijgt hij aandacht, vooral van de VS. De positie van de VS is niet sterk, waardoor Poetin waarschijnlijk ook onderzoekt wat er eventueel te halen valt. Ook zou het vertrek van Angela Merkel een rol kunnen spelen. Wellicht is het Poetins tactiek om de nieuwe Duitse regering te testen. Duitsland is voor hem het belangrijkste land in Europa.’  

Probeert Poetin door te dreigen met een invasie voornamelijk concessies van het Westen te bewerkstelligen?

Maarten: ‘Tot op heden werkt dat niet. Duitsland lijkt het enige Europese land te zijn dat zich enigszins terughoudend opstelt tegenover Rusland. De overige EU-landen hebben daar kritiek op. Als je het mij vraagt gedraagt Duitsland zich verstandig. Ik vermoed dat de Duitsers veel betere contacten hebben met de Russen, waardoor ze weten dat het beter is om de rust te bewaren. Misschien hebben ze toch Merkel nog eens gebeld.’  

Hoe groot acht u de kans dat Rusland daadwerkelijk Oekraïne binnenvalt?

Maarten: ‘Die kans acht ik buitengewoon klein. Volgens mij is Poetin nooit van plan geweest om Oekraïne binnen te vallen. Een serieuze invasie van Oekraïne is voor de Russen een zeer risicovolle onderneming. Daar gaan ze zeker niet aan beginnen. Wij hebben het idee dat Oekraïne ongeveer even groot is als Drenthe, maar het is groter dan Frankrijk. Poetin bereikt heel wat met zijn dreigementen alleen al. Die destabiliseren heel effectief, vooral als wij zo paniekerig reageren.

Hoe valt de houding van de Amerikaanse president Joe Biden te karakteriseren? In welke mate verschilt zijn buitenlandpolitiek met die van zijn voorganger, Donald Trump? 

Maarten: ‘Ik vind Bidens houding niet erg verstandig. In eerste instantie liet hij te weinig van zich horen, maar inmiddels juist weer te veel. Ook het feit dat Volodymyr Zelensky, de president van Oekraine, de Amerikaanse regering opriep zijn toon wat te matigen geeft te denken. 

Wat Trump betreft, hij was een groot bewonderaar van Poetin omdat het simpelweg een autocratische leider is. Ondanks de bewondering is er niet een uitgesproken pro-Russische politiek gevoerd. Ik zie daarom weinig verschil tussen het Trumpiaanse beleid en het beleid van Biden.’

‘Ik zie weinig verschil tussen het Trumpiaanse beleid en het beleid van Biden’

Hoe gevoelig is het Kremlin voor sancties vanuit het Westen? 

Maarten: ‘Daar is het Kremlin wel gevoelig voor. Het regime van Poetin is een regime van dieven en moordenaars. Met enige regelmaat worden tegenstanders binnen en buiten Rusland vermoord. Russische oligarchen stelen massaal van de Russische economie, die al helemaal niet goed loopt. Dat geld wordt vervolgens voor een groot deel belegd in het Westen. Door zware sancties op te leggen, kun je deze Russische bezittingen als het ware werkeloos parkeren. Afpakken is niet mogelijk, maar op deze manier kunnen de Russen er in feite niets mee. Ik neem aan dat die oligarchen dat niet leuk vinden.   

Nu heeft Poetin zelf aangegeven dat hij hoe dan ook niet stopt met het leveren van gas. Veel mensen geloven daar niets van, maar ik geloof dat wel. De gasaanvoer aan Europa is economisch te belangrijk voor Rusland om het risico te nemen dat wij op zoek gaan naar alternatieve leveranciers.’

Volgens Russische overheidsfunctionarissen zijn de acties van Rusland uitsluitend een reactie op provocaties van NAVO-landen. In hoeverre hebben zij hierin gelijk?  

Maarten: ‘Gedeeltelijk. Er bestaat een mythologie waarin een kleine kern van waarheid zit. De Duitsers – en tot op zekere hoogte ook de Amerikanen – zouden Michail Gorbatsjov hebben verzekerd dat de NAVO niet zou worden uitgebreid als de Sovjet-Unie af zou zien van zijn imperium in Oost-Europa. Het probleem met deze mythologie is dat die belofte niet op papier staat. Er bestaat geen document met de handtekeningen van de toenmalige leiders.  

Toentertijd waren er ook genoeg commentatoren in het Westen die een uitbreiding van de NAVO niet wenselijk vonden. Ik behoorde ook tot die groep, al heeft mijn standpunt wereldwijd geen invloed gehad. Achteraf gezien is het geen gek idee geweest de NAVO toch uit te breiden, gezien de ontwikkeling van Rusland. Het land is in de jaren ’90 door het Westen wel in de steek gelaten. Toen de Russen om hulp vroegen, hebben vooral de Amerikanen niet thuis gegeven. Zij hadden helemaal geen zin om hulp aan te bieden. Of deze steun goed zou zijn geweest voor het democratiseringsproces in Rusland is moeilijk vast te stellen.’

Wat voor rol van betekenis kan de EU nog spelen in het Oekraïne-conflict? 

Maarten: ‘Geen grote rol aangezien de EU-landen het onderling niet eens kunnen worden. Neem Hongarije dat meteen verkondigde dat ze meer gas hadden gekregen van Rusland. Als we Viktor Orbán moeten geloven is Poetin eigenlijk een hele sympathieke man.  

Mijn advies aan de EU luidt: luister naar de Duitsers. Ik ben erg voor de ‘Merkeliaanse’ aanpak ten opzichte van Rusland. Ga met ze praten en blijf met ze praten.’

‘Ik ben erg voor de ‘Merkeliaanse’ aanpak ten opzichte van Rusland’

Hoe wordt er in Oekraïne eigenlijk gekeken naar de recente ontwikkelingen?  

Maarten: ‘Voor zover ik dat kan opmaken uit de kranten zijn de Oekraïners er ook niet van overtuigd dat de Russen het land gaan binnenvallen. Zij hebben ook zoiets van: we zullen wel zien.’ 

Neigt de bevolking van Oekraïne meer naar het Westen of naar Rusland? 

Maarten: ‘Dat hangt ervan af van waar je bent in Oekraïne. Het oosten, het traditionele Donetsbekken neigt wellicht meer naar Rusland. Maar een gedeelte van het Westen is nog onderdeel geweest van Oostenrijk-Hongarije. Het behoorde dus tot de rand van Europa. Vanzelfsprekend dat het westen van het land daarom meer verbinding voelt met de EU.’

Is het huidige scenario nabij de oost-Oekraïense grens vergelijkbaar met de Russische invasie van Georgië in 2008? 

Maarten: ‘Die invasie was toch wel echt fundamenteel anders. Temeer omdat de Russen destijds twee duidelijke aanleidingen hadden om in te grijpen. Dit had te maken met twee opstandige republiekjes in Georgië, Zuid-Ossetië en Abchazië. Daar woonden veel mensen die helemaal niks met Georgië te maken wilden hebben. Het feit dat Micheil Saakasjvili, de toenmalige premier van Georgië, zich ook uitermate provocerend opstelde jegens Rusland, was ook niet bevorderlijk voor de onderlinge relaties.’

Is er reden voor angst dat meer Oost-Europese landen het slachtoffer worden van de Russische expansiedrift?

Maarten: ‘Nee. Poetin kan wel eisen dat de NAVO zich terugtrekt uit alle landen die voorheen tot de invloedssfeer van de Sovjet-Unie behoorden, maar daar zal niks van komen. Die landen zijn allemaal lid van de NATO en de EU. De paradox van deze hele situatie is dat al die intimidatie van Poetin er vooral voor zorgt dat Oekraïne een steeds grotere weerzin ontwikkelt tegen Rusland.’

Wilt u op de hoogte blijven van de actualiteiten? Meld u aan voor de gratis nieuwsbrief of word abonnee en lees Van Rossems nuchtere en relativerende analyses in het meest eigenzinnige tijdschrift van Nederland: Maarten!.