Uitspraken van Ad Melkert over Pim Fortuyn zorgen sinds afgelopen zaterdag voor ophef in de (sociale) media. In een interview dat hij tijdens het Geschiedenis Festival gaf aan journalist Coen Verbraak zei de oud-politicus dat Fortuyn buitenproportionele media-aandacht kreeg tijdens de verkiezingscampagne van 2002. Volgens commentaren toonde hij zich daarmee een slechte verliezer die bovendien niets zou hebben geleerd. Maar volgens Maarten heeft Melkert het gelijk aan zijn kant.

Maarten: ‘Dat Melkert het moeilijk vindt om te spreken over de gebeurtenissen die zich in 2002 voltrokken, mag duidelijk zijn. Daar heb ik alle begrip voor. Het feit dat hij de moord op Fortuyn en de nasleep daarvan als iets zeer traumatisch beschouwt, is ook volkomen begrijpelijk. Wat ik echter uiterst merkwaardig vind, zijn de buitensporige negatieve reacties in de media naar aanleiding van dit interview. Als we die moeten geloven, is de oud-politicus een slechte verliezer die weinig heeft geleerd en de schuld buiten zichzelf legt. Ik vraag me toch sterk af waar deze vijandigheid vandaan komt. Het idee dat Melkert op enerlei wijze verantwoordelijk is voor het lot van Fortuyn is abject. Het is totale onzin. Dat was het toen en dat is het nu nog steeds.

Na de moord op Fortuyn borrelde er een misplaatste emotie op dat de PvdA iets verweten kon worden. In het interview kwam dit treffend naar voren. Zo vertelde Melkert het aandoenlijke verhaal van een vrouw die hem na afloop van de uitvaart van Fortuyn fameus toesiste: “Heb je nu je zin?” Deze vrouw bezocht hem maanden later opnieuw. Dit keer wachtte zij hem op met een grote bos bloemen. Geëmotioneerd legde ze uit dat het haar verschrikkelijk speet. Ondertussen zag ze in dat hem niets te verwijten viel. Mijns inziens verdient zij een pluim. Zij zag in hoe fout ze toen zat.

Ondertussen houden de media de zonderlinge bewondering voor Fortuyn alsof hij de Heere Jezus is maar al te graag in leven. Melkert wordt als schurk afgeschilderd en er heerst verontwaardiging omdat hij twintig jaar later niets zou willen toegeven. Maar wat zou hij moeten toegeven? Dat hij minder charisma had dan Fortuyn? Dat is zonder meer waar. Melkert is destijds omver geblazen door een mediastorm die een aanzienlijke rol heeft gespeeld in Fortuyns populariteit. Zoals Melkert in het interview met Verbraak opmerkte, was deze media-aandacht inderdaad buiten alle perken. In zekere zin ben ik tot op de dag van vandaag verbijsterd door het Fortuyn-fenomeen. Fortuyn was een poseur en dat is wat hem zo aantrekkelijk maakte op televisie. Dat wil niet zeggen dat hij ook een verdienstelijke politicus was.

Uit zijn context gehaald

‘De media portretteerden Fortuyn als de redder van het vaderland. Het wonderlijke is dat het met het vaderland in de jaren negentig vrij voorspoedig ging. Wat Fortuyn knap heeft gedaan, is dat hij op succesvolle wijze gehoor wist te geven aan de ontevredenheid die er toch bestond. Fortuyn werd met Leefbaar Rotterdam – tot verbijstering van Melkert – de grootste partij bij de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2002. Het debat onder leiding van Paul Witteman tussen landelijke lijsttrekkers schreef televisiegeschiedenis. De zegevierende Fortuyn glorieerde, terwijl Melkert er maar moe en chagrijnig bijzat. Al met al was het een heel ongelukkige vertoning.

Tv kan onbeduidendheden eindeloos herhalen, waardoor ze een veel groter historisch gewicht krijgen dan dat ze eigenlijk verdienen.

Uiteraard heeft Melkert zelf aan die ongelukkige uitstraling bijgedragen. Dat geeft hij in het interview ook volmondig toe. Maar wie goed kijkt naar dat betreffende fragment kan alleen maar concluderen dat Melkerts afwijzende houding ten opzichte van Fortuyn flink uit zijn context is gehaald. Na de moord op Fortuyn is het een eigen leven gaan leiden. Dat is de grootste ellende van de televisie: betrekkelijk kleine en onbeduidende gebeurtenissen kunnen eindeloos herhaald worden, waardoor ze een veel groter historisch gewicht krijgen dan dat ze eigenlijk verdienen.

Donald Trump

‘Tegenwoordig zien we dat de media nog steeds buitensporig veel aandacht schenkt aan nieuwe populistische verlossers. In dat opzicht stelt Melkert terecht dat Fortuyn in feite een voorloper was van types als Donald Trump. Dat moet je wel toelichten en wellicht iets gematigder formuleren. Had Fortuyn trumpiaanse trekken? Zonder meer, maar dat komt omdat hij een populistisch archetype is, net als Verdonk, Wilders, Van der Plas en Baudet. Stuk voor stuk vlotte praters die scoren op het scherm met uitspraken als: “De elite begrijpt er geen kloot van, wij begrijpen alles.”

Fortuyn heeft laten zien dat een deel van het Nederlandse electoraat ontevreden is over van alles. Dat Fortuyn die ontevredenheid goed heeft weten te mobiliseren, betekent niet dat Melkert en andere leden van de destijdse politieke elite niet deugen of schuldig zijn.

Kortom, mededogen naar Melkert was gepast geweest, in plaats van opnieuw met allerlei rare verwijten te komen die werkelijk kant noch wal raken. Degenen die niets hebben geleerd zijn de media en ik ben ervan overtuigd dat zij nooit wat leren. Zij worden gedreven door hun eigen wetten en gewoonten. Het is het resultaat van een oprukkende maatschappelijke opwinding en polarisatie die met de mediarevolutie van de afgelopen veertig jaar over ons heen is gekomen.’

Lees hier het transcript van het interview, waarin Melkert vertelt over zijn loopbaan, de PvdA en Pim Fortuyn.