Fra Angelico, ± 1395-1455
De genezing van Justinianus door Cosmas en Damianus, 1438
37 x 45 cm, tempera op hout
een paneel van een predella
Museum San Marco, Florence

In het voormalige pelgrimshospitium van het San Marco klooster in Florence bevindt zich nu een klein museum. Het bestaat uit één ruimte. De pelgrims die op weg waren naar Rome vonden hier een onderdak. Druk is het in dit museumpje eigenlijk nooit, omdat de toeristen zich naar het dormitorium op de eerste verdieping spoeden. Fra Angelico heeft hier in de cellen van de Dominicaner monniken fresco’s aangebracht.

Het paneeltje in het museum is klein (zie formaat), dus ik heb zelden iemand gezien die ernaar keek. Je ziet het snel over het hoofd. En zoals altijd, het wordt eigenlijk pas interessant als je het verhaal kent en dus weet wat je ziet. Dus daar gaan we:

Fra Angelico was zelf een Dominicaner monnik, woonde in het klooster en was vanaf 1450 prior van het San Marco klooster. De fresco’s in het klooster zijn een opdracht van Cosimo de Medici.

Justinianus was de koster (mogelijk diaken) van de Cosmas en Damianuskerk in Rome. Mogelijk had hij kanker in of aan zijn been.

Cosmas en Damianus waren tweelingbroers. Ze leefden in de tweede helft van de tweede eeuw in Syrië. Volgens de overlevering waren zij artsen die kosteloos hun geneeskundige diensten aanboden en op die manier veel mensen tot het christendom bekeerden. Maar tijdens de christenvervolgingen onder keizer Diocletianus, werden ze tenslotte in 303 onthoofd.

En dan nu naar het paneeltje. We zien Justinianus in een voor Angelico’s tijd typerende slaapkamer op zijn bed liggen slapen. Let op de fantastische details: de pantoffels voor het bed, het krukje, de open deur, de spulletjes op het bed. De opgenomen gordijnen, waardoor het toch iets toneelmatigs krijgt. Cosmas en Damianus hebben net de knappe ingreep verricht door Justinianus van een nieuw been te voorzien. Zoals het verhaal gaat, hadden ze de beschikking over het been van een Moor (dat mag je nu niet meer zeggen, ik weet het) die net overleden was. Let op de ‘wolkjes’ bij de voorste heilige op de plek waar zijn voeten zouden moeten zitten. Een teken dat Justinianus droomt? De nimbussen natuurlijk als teken van het feit dat Cosmas en Damianus heilig waren. Aan de nimbussen kan je zien dat het paneeltje vroeg (qua tijd) is. De nimbussen zitten niet boven hun hoofd als elegante cirkeltjes, zoals je in de Renaissance ziet, maar als platte schijven achter hun hoofden.

Maar er is veel meer te zien dan dit kleine museum, want het hele klooster is eigenlijk een museum en een dagexcursie waard. Als je uit het lawaaierige straatgebeuren het museum binnenkomt via de kloostergang is de rust weldadig. Plotseling hoor je weer het tjilpen van mussen, het koeren van duiven en het bekende geluid van de gierzwaluwen dat zo typerend is voor Italiaanse steden.

Kloostergang San Marco, Florence

Het klooster werd in de 13de eeuw gesticht en werd in 1437 uitgebreid toen de Dominicaner monniken op uitnodiging van Cosimo de Medici het klooster gingen bewonen. Het klooster werd verbouwd en uitgebreid door Michellozzo. Hij is ook verantwoordelijk voor de schitterende bibliotheek. Het zou de eerste openbare bibliotheek in Europa worden.

In de refter bevindt zich nog een imposant Laatste Avondmaal van Ghirlandaio. Zeker de moeite van het bekijken waard.

En waar de toeristen dus voor komen zijn de fresco’s in het dormitorium. Maar als je de trap opgaat, sta je al oog in oog met de prachtige en grote Annunciatie van Fra Angelico.

De genezing van Justinianus is wonderbaarlijk, maar ik vind het wonderbaarlijk dat er nog zoveel bewaard is gebleven in dit klooster.