Gustav Klimt, Wenen 1862 – Wenen 1918
Judith I, 1901
Olieverf op doek
84 x 42 cm
Österreichische Galerie Belvedere, Wenen

Zoals op de lijst te lezen is, gaat het op dit schilderij om Judith en Holofernes. Een thema dat in de schilderkunst veel is gebruikt. Volgens protestanten is het boek Judith een apocrief verhaal.

Gustav Klimt, Judith I, 1901

Eerst maar eens het verhaal. Judith is een mooie, jonge, Joodse weduwe. De stad waarin zij woont, Bethulia, wordt belegerd door Assyrische troepen van koning Nebukadnezar onder bevel van aanvoerder Holofernes. Ze besluit om haar stad te redden en bedenkt een plan. Ze weet met haar dienstbode het vijandelijke kamp binnen te dringen. Ze doet alsof ze wel met Holofernes naar bed wil en voert hem dronken. Vervolgens slaat zij zijn hoofd eraf, neemt het als bewijs mee terug naar huis en redt op die manier Bethulia.

Gebruikelijk was om op schilderijen de handeling zelf af te beelden, dus het afslaan van het hoofd van Holofernes. De kunstschilder Sandro Botticelli wijkt daar als een van de eersten van af en laat Judith met haar dienstbode zien terwijl ze naar huis lopen. Ik heb het dan over Botticelli’s werk De terugkeer van Judith in Bethulia uit 1472.

Ook Gustav Klimt kiest een geheel andere manier om Judith af te beelden. Je moet echt even grondig kijken om het afgeslagen hoofd van Holofernes te ontdekken. Helemaal in de rechteronderhoek kan je nog net een gedeelte van zijn hoofd zien en uit niets blijkt dat het afgeslagen is. Zoals duidelijk zal zijn, legt Klimt het accent niet op het verhaal, maar op de sensualiteit van Judith. Kijk naar haar gezicht en de erotiek druipt er van af, de half geloken ogen de geopende mond.

Klimt leefde in de bloeiperiode van de belle époque in Wenen. Een tijd van vernieuwing en verandering. De tijd van de Jugendstil en de Art Nouveau. Klimt was lid van de Secession. Er was duidelijk een voedingsbodem voor de nodige creatieve geesten. Ik noem er een aantal: Gustav Mahler, Arnold Schönberg, Arthur Schnitzler, Sigmund Freud, Ludwig Wittgenstein, Oskar Kokoschka, Egon Schiele en Gustav Klimt.

Klimt was opgeleid als Academisch schilder, maar brak radicaal met het traditionele en ging op zoek naar vernieuwing. Hij schilderde ook portretten van de hogere klassen en dan met name vrouwen, maar niet op de traditionele manier.

Je zou gek genoeg iets anders verwachten bij Klimt, maar hij leefde een uiterst sober en teruggetrokken leven. Hij woonde zijn hele leven bij zijn moeder, evenals twee ongetrouwde zusters. Iedere ochtend vertrok hij naar zijn atelier en keerde hij aan het eind van de dag terug naar huis om te eten. Hij at zwijgend enorme porties voedsel en ging vervolgens slapen in zijn schaars ingerichte slaapkamertje. Wel opvallend dat hij ongeveer met al zijn modellen naar bed gaat en ook met de rijke dames uit de hogere Weense kringen die hij portretteert. Hij zou ook de nodige kinderen hebben verwekt.

Terug naar het schilderij. Klimt beeldt Judith overduidelijk af als een femme fatale; sensueel, zeer aantrekkelijk, maar gevaarlijk en desastreus voor mannen. Het kost ze letterlijk en figuurlijk de kop! Opvallend is natuurlijk het decoratieve aspect en het gebruik van bladgoud. Typerend voor die tijd is dat de lijst deel uitmaakt van het schilderij en er in volledige harmonie mee is. De lijst werd gemaakt door Ernst, een broer van Klimt.

Assyrisch muurreliëf met koning Sennacherib, 700 – 692 v.C.

De achtergrond wordt gevormd door bergen, vijgenbomen en wijnstokken en refereert aan een Assyrisch reliëf uit het paleis van Sennacherib als een bijbelse plek. Het reliëf was te zien in het Louvre in Parijs.

Gustav Klimt, Portret van Adèle Bloch-Bauer I, 1907

Mogelijk stond een van de vele minnaressen van Klimt, Adèle Bloch-Bauer, model voor deze Judith. Vanaf 1900 had hij een relatie met deze vrouw.