Gerard Terborch schilderde dit paneeltje toen hij 17 was! Hij ging in 1633 in Haarlem in de werkplaats van Pieter Molijn in de leer. Dat was een gewone procedure. Er bestonden geen kunstacademies en geld had je niet, dus je ging in de leer bij een schilder die gevestigd was en dus zijn meesterproef had gedaan. Terborgh werkte pas een jaar bij Molijn en mocht de figuren in de landschappen van zijn leermeester al schilderen.

Vanaf 1640 verblijft hij vijf jaar in Rome. Ook dat is heel gebruikelijk voor schilders uit de zeventiende eeuw. Ze bestudeerden daar de Klassieken. In 1645 is hij terug en vestigt zich in Amsterdam. In 1648 maakt hij zijn beroemdste schilderij: De Vrede van Münster die een einde maakte aan de Tachtigjarige Oorlog met Spanje. Terborch was daarbij aanwezig en je kunt nog steeds het interieur van de zaal aanschouwen zoals het er toen uitzag.

In de jaren vijftig legt hij zich toe op de genreschilderkunst met dikwijls mensen en soldaten in het dagelijks leven. Ook worden er veel brieven geschreven en gelezen, een populaire bezigheid in de zeventiende eeuw. Het ontstaan van de genres was een typerend verschijnsel voor de Noordelijke Nederlanden. De kerk verschafte steeds minder opdrachten.

Kerken worden wit gesausd, want afbeeldingen leiden maar tot heidense praktijken zoals afgoderij, is de Calvinistische opvating. We worden een Republiek, geen vorstenhuis meer, dus daar komen ook geen opdrachten  vandaan. Schilders moeten het hebben van de rijke kooplui en andere rijken. Deze opdrachtgevers hebben behoefte aan een ander soort schilderijen voor in hun huizen.

Met deze kennis gaan we maar eens naar het schilderijtje kijken. Wat direct opvalt is het formaat: het is behoorlijk klein. Geen bijbels of kerkelijk thema. Je vraagt je af of het een opdracht was en zo ja, van wie dan? Zeker niet van de soldaat op het paard, want dan zou de opdrachtgever het niet accepteren. Dan wil je toch echt je portret erop en niet alleen de achterkant. Ook het standpunt van de schilder, dus van de kijker is afwijkend: heel laag alsof de ruiter op een heuvel staat  en snel uit beeld verdwijnt.

Dat Terborch een soldaat schildert is niet vreemd. Op veel van zijn schilderijen komen soldaten voor en dat was in zijn tijd natuurlijk een heel gewoon verschijnsel in het dagelijks leven. De oorlog duurde tachtig jaar, dus men wist niet beter. Maar wat ik het aantrekkelijkst vind is de fantastische beheersing van wat we de stofuitdrukking noemen. Dat glanzende harnas, dat stuk stof dat eronder uit komt, die hoed van vilt. Ook nog interessant: de spullen die een dergelijke soldaat bij zich had. Een tas en een zwaard.

Ten slotte komen we bij een mogelijke betekenis. Dat is nogal lastig, want het is volledig onduidelijk wie de opdrachtgever was. Terborch was pas een jaar in de leer bij Molijn, dus had zeker geen geld om dit zomaar te maken. Het is klein maar wel helemaal af.

Ik las ergens dat het symbool zou staan voor de ‘oorlogsmoeheid die ontstaat na een zich 65 jaar voortslepend conflict. Het laat zien wat oorlog is: menselijk leed en wanhoop’. De vermoeide soldaat zou zich terugtrekken uit de strijd. Ik geloof er niets van, maar heb helaas geen verklaring voor een eventuele betekenis.

Wat een mogelijkheid is dat het een onderdeel was van een veel grotere voorstelling. Men verknipte soms schilderijen en verkocht de verschillende onderdelen of behield een detail. Dat was een veel voorkomende gang van zaken. Maar daar is het eigenlijk ook weer te groot voor.

Gerard Terborch  Zwolle 1617-Deventer 1681
Soldaat te paard 1634
Olieverf op paneel 54.5 x 41.5 cm
Museum of Fine Arts Boston.