William Adolphe Bouguereau (1825-1905)
Nimfen en een sater, 1873
Olieverf op doek, 260 x 180 cm
Sterling en Francine Clark Art Institute,
Williamstown Massachusetts, Verenigde Staten

Het is voor ons bijna niet voor te stellen dat dit soort schilderijen aan het eind van de negentiende eeuw prachtig werden gevonden en veel geld opleverden. Het Impressionisme dat wij nu zo waarderen werd toen afgedaan als zijnde zielig prutswerk. De makers werden gezien als lachwekkende stakkers die niet konden schilderen.

Sinds de Renaissance moest een schilder namelijk voldoen aan de volgende zaken, wilde hij serieus genomen worden:

– De glaceertechniek kunnen toepassen: het laag over laag schilderen, waardoor een schilderij dat glanzende effect krijgt
– Het perspectief beheersen
– De anatomie kennen
– Kennis hebben over de compositie
– De stofuitdrukking onder de knie hebben
– De verhalen uit de Bijbel kennen, idem de Griekse en Romeinse mythen, sagen en verhalen
– Kennis hebben over de klassieken en de geschiedenis

Het onderwerp van een schilderij was dus heel belangrijk, en daar was ook een vaste volgorde in. Bovenaan het rijtje van alle zaken waarvan je als schilder kennis moest hebben stond de Bijbel, de klassieken en de geschiedenis.  Het kunnen schilderen van een stilleven stond bijvoorbeeld helemaal onderaan.

Aan het eind van de negentiende eeuw beschouwde men schilderijen die aan deze wenslijst voldeden academische Salonschilderkunst. Dat was in de ‘mode’, dat vond men mooi. Het werk van Bouguereau werd vooral veel gekocht door Amerikaanse miljonairs.

Bekijken we nu met deze kennis dit schilderij, dan zien we dat het op alle fronten voldoet aan de verplichtingen om tot kunst gerekend te worden en dus ‘mooi’ gevonden te worden. Het onderwerp komt uit de Griekse mythologie. Nimfen die een sater in het water proberen te trekken. Een sater kan niet zwemmen, dus ze zijn hem aan het pesten. Op de achtergrond zien we nog meer nimfen, ze zijn met een flinke groep. Verder klopt alles, loop het rijtje maar na.

De Impressionisten zijn de eerste groep schilders die tenslotte dit vaste systeem wisten te doorbreken. De consequentie was wel dat ze hun werk aan de straatstenen niet kwijt konden. Exposeren mochten ze ook niet, dus als ze dat al wilden moesten ze zelf een zaaltje huren en alles betalen. Als je dan ook nog eens niets verkoopt dan denk je wel drie keer na. Over die eerste exposities van de Impressionisten zijn nog steeds krantenartikelen te vinden in de archieven. Parijzenaars maakten er een dolgezellig uitstapje van: lekker lachen in zo’n zaaltje om die rare schilderijen.

Kijken we nu naar een van de meest beroemde schilderijen van Claude Monet Impression, soleil levant uit 1872, waar de stroming ook zijn naam aan te danken heeft; het Impressionisme.

Claude Monet
Impression, soleil levant, 1872
48 x 63 cm
Olieverf op doek
Musée Marmottan Monet. Parijs

Er zit maar een jaar verschil tussen beiden schilderijen, maar verder is een vergelijking onmogelijk, maar wel uiterst interessant. Want het schilderij van Monet voldoet op geen enkel punt aan het net door mij opgesomde rijtje aspecten dat iets tot kunst maakt. Als je het naast een Bouguereau zet, kan je je gewoon bijna voorstellen dat men het prutswerk vond.

Wij zijn natuurlijk inmiddels gewend aan bijna alles, maar aan het eind van de negentiende eeuw zag men amper of helemaal niet dat het iets voorstelde. Een haven bij opkomende zon met bootjes op het water? Ohhhhhhh, verrek!

Het is bijna niet te geloven dat tenslotte het Impressionisme de meest toonaangevende stroming wordt en dat de Academische werken stuk voor stuk in de depots terechtkwamen. Wel is er al een tijdje weer een opleving in de waardering voor dit soort schilderkunst.