Jan Steen, 1626 – 1679
In Weelde Siet Toe, 1663
Olieverf op doek, 1.05 m x 1.45 m
Kunsthistorisch museum, Wenen

In Weelde Siet toe (Pas op voor luxe, overdaad en genotzucht)

Gedurende deze onaangename dagen die feestdagen heten, wordt er nog idioter en extremer dan gewoonlijk voedsel naar binnen gepropt. We hebben het zo goed dat we ons dat kunnen permitteren. Tijd om eens een 17^de-eeuwse waarschuwing te bespreken, een schilderij van Jan Steen.

Er is veel te zien op dit schilderij en willen we het begrijpen dan zullen we eerst eens goed moeten kijken: Naast de tafel zit de vrouw des huizes te slapen. Het is duidelijk een rijk gezin, dat zie je al direct aan de kleding. Haar voeten rusten op een stoofje, maar de warmte ontbreekt want het testje met kooltjes staat er niet in maar ervoor. Veel vuur zit er niet meer in. Omdat ze slaapt en dus niet oplet, loopt de boel behoorlijk uit de hand.

Het meest opvallend is de rijk geklede vrouw centraal in de compositie.  Met glimmende ogen kijkt ze de toeschouwer aan. In haar rechterhand heeft ze een kruik met wijn. In haar linkerhand heeft ze een glas wijn precies op de hoogte van het kruis van de man links van haar. Hij zit demonstratief met zijn linkerbeen op de linkerknie van de vrouw en kijkt lachend (spottend?) om. Het gaat hier duidelijk om een prostituee. In hoeverre de man naast haar de echtgenoot van de slapende vrouw is, wordt niet duidelijk.

Links op de voorgrond zit een kind in een kinderstoel. Het heeft zijn bord op de grond gegooid, het is kapot. In zijn linkerhand heeft hij een zilveren lepel. Het zit te spelen met een parelketting en er liggen twee geldstukken op de kinderstoel. Op de grond ligt een omgevallen kan, een brief die er gekreukeld en viezig uitziet. Dan nog een niet afgesloten biervat, waardoor het bier wegloopt.

Op de tafel eet een hond de resten van een pastei op. Een jongetje rookt demonstratief een pijpje bij zijn slapende moeder. Achter hem haalt zijn zusje geld uit een kastje, dat op slot hoort te zijn. Zie de sleutel.

Achter de prostituee staat een jongen op een viool te spelen. Daarnaast staat een man met een boek en een eend op zijn schouder. Daarmee zou worden aangegeven dat het een Quaker is. Een deel van de Quakers verwerpt werelds genot en streeft een ascetisch leven na. Maar mogelijk heeft de eend gewoon te maken met het ‘gekwaak’ van de man, de rest van de aanwezigen neemt hem niet serieus.

De non (begijn?) naast hem maakt een belerend gebaar met haar rechterhand. Het lijkt alsof ze praten over iets dat in het boek staat. Of is dat gebaar bedoeld voor de man met de prostituee?  Boven hun hoofden bevindt zich een aapje dat het gewicht van een klok optilt waardoor het uurwerk stil staat. Het zet de tijd dus stil.

Bij de voeten van de non een varken en rozen. Wij zeggen parels voor de zwijnen. In die tijd: rozen voor de zwijnen? Het varken zou de kraan van het biervat links op de compositie in zijn bek hebben. Er is een doorkijkje naar een fors brandend vuur in de keuken.

Op schilderijen uit de 17^de eeuw is bijna altijd sprake van een moraal, al dan niet verborgen. Op dit schilderij heb ik de mand nog niet genoemd en daar zit dus de waarschuwing in de vorm van de leprozenklepper, de kruk, het zwaard en nog wat spullen. Het zal de straf zijn voor dit slordige, rommelige leven waar voedsel verspild wordt en losbandig gedrag wordt vertoond. Er wacht je doem, ziekte en ellende.

Het lot kan sneller omslaan dan we denken.