Waarschijnlijk heeft de keuze voor dit schilderij te maken met mijn ziekenhuisverblijf in oktober 2019, en de nasleep van mijn longontsteking. Natuurlijk denkt een mens na over de dood, maar als je zo ziek bent, dan komt de dood best wel dichtbij.

Als iemand daar zijn hele leven mee bezig is geweest, dan is het wel de schilder Edvard Munch. Zijn jeugd was somber en doortrokken van de dood. Zijn moeder stierf toen hij vijf was aan tuberculose en zijn oudere zuster Sophie stierf op haar vijftiende ook aan tuberculose. Munch was toen veertien jaar. Zijn vader werd op een fanatieke manier religieus na de dood van zijn vrouw. Hij dreigde zijn kinderen met hel en verdoemenis. De thema’s ziekte en dood spelen een belangrijke rol in het werk van Munch. Na de dood van zijn zuster Sophie, was hij ervan overtuigd dat ook hij ook jong zou sterven. Hij werd uiteindelijk tachtig en stierf aan een longontsteking.

Ook seksualiteit is een veel voorkomend thema in het werk van Munch, maar dan niet zozeer de positieve kanten daarvan. Zijn angst voor vrouwen en de verstikkende binding van een relatie bracht hij terug op het doek. Al zijn relaties waren een kwelling en daarom nooit positief. Al jong had hij besloten dat hij geen kinderen wilde om al dat negatieve niet door te geven aan een nieuwe generatie. Hij begon altijd relaties met vrouwen die al getrouwd waren en kinderen hadden. Zijn meest bekende werk is wel De Schreeuw (1893).

Maar laten we nu naar dit schilderij kijken. Oppervlakkig gezien maakt het een rommelige, slordige indruk. Formeel valt het onder de noemer realisme, maar met de kennis van nu zouden we zeggen dat het werkelijk super ‘modern’ is. De voorstelling is natuurlijk herkenbaar: het is zijn doodzieke zusje Sophie in bed. De vrouw naast haar die haar hand vasthoudt is niet de moeder, want die was al een tijd geleden gestorven. Waarschijnlijk is het zijn tante, de zuster van zijn moeder die de verzorging van de kinderen op zich nam.

Maar wat het interessant maakt is dat Munch zijn woede probeert te uiten op het doek en wild in de verf krast. Zie rechts die strepen in de stukken zwart! De kleuren zijn somber en de uitwerking is vaag gehouden. Het lijkt snel en wild opgezet te zijn. Er is weinig echt uitgewerkt.

Natuurlijk was de kritiek in zijn tijd immens! Zoals bijvoorbeeld: “hij kan niet schilderen, want wat is dat voor een rommelige troep. Er is niets uitgewerkt. Wat zijn dat rechts voor rare vieze strepen. Hij heeft geen kennis van de anatomie, zie die rare handen.” Nu kennen we de nodige kunstenaars die in hun verf krassen en zelfs in hun doek snijden. Het zal duidelijk zijn dat Munch hier bezig is om zijn emoties in beeld te brengen. Zijn woede, zijn frustratie over de komende dood van zijn zusje, zijn eigen angst voor de dood.

Wat ik ook erg mooi vind, is dat het meisje niet naar de bedroefde vrouw kijkt maar naar dat zwarte gedeelte alsof ze de dood al ziet. Eeuwenlang werd de dood afgebeeld als een geraamte met een zeis. Daar is nu een einde aan gekomen. Het gaat om de gevoelens van de kunstenaar. Een uitspraak van Munch is: “Ik schilder niet wat ik zie, maar wat ik zag!”

En de kunsthistorici kunnen babbelen wat ze willen, maar de uitspraken van een kunstenaar zijn natuurlijk het meest betrouwbaar. Munch schrijft: “Zo lang als ik me kan herinneren, heb ik geleden aan diepe gevoelens van angst die ik geprobeerd heb uit te drukken in mijn kunst.”

Of: “Ik zal niet langer kamers schilderen met lezende mannen en breiende vrouwen. Ik zal levende mensen schilderen die ademen en voelen en lijden en liefhebben.”

Edvard Munch (1863-1944)
Het zieke kind, 1895.
Olieverf op linnen, 120 bij 119 cm.
Nasjonalmuseet, Oslo Noorwegen