Op dit schilderij is een van de meest afschuwelijke vormen van verraad afgebeeld die ik ken: je verraadt iemand door een kus te geven. Ik denk dat iedere lezer uit eigen ervaring of in zijn of haar omgeving daar wel een voorbeeld van zou kunnen geven. Ik bedoel natuurlijk in de figuurlijke betekenis, maar letterlijk zou ook nog kunnen. Maar wat is een Judaskus nou precies en waar komen het begrip en de naam vandaan?

Het komt uit de Bijbel, te weten het Nieuwe Testament. In alle vier de Evangeliën (Mattheus, Marcus, Lucas en Johannes), die over het leven van Christus gaan, wordt het genoemd. Judas is een van de twaalf discipelen van Christus. De nieuwe leer van Christus (van huis uit een Joodse jongen) werd steeds meer als een bedreiging ervaren. Dat is van alle tijden; iets nieuws is anders dus eng en bedreigend!

Hoe gaat nu het verhaal?

Na het laatste avondmaal vertrekt Christus met zijn discipelen naar de hof van Olijven. Het is nacht en dus aardedonker, want verlichting zoals wij die kennen bestond natuurlijk niet. Judas is inmiddels vertrokken om met de hogepriesters en soldaten terug te komen om Christus aan te wijzen. Bedenk dat er helemaal geen media bestonden, geen fotografie, niets – dus wie was Christus? Wie moesten ze oppakken? Judas heeft afgesproken dat degene die hij kust Christus is.

En zo gebeurt het ook. En oh, hoe mooi de woorden van Christus die je in Lucas 22:48 kunt lezen: ‘Judas, verraad je de mensenzoon met een kus?’

Als we nu naar het schilderij van Caravaggio kijken dan weten we wat daar aan het gebeuren is. Links van het midden zien we Christus en Judas. Judas slaat zijn linkerarm om Christus heen, maar de soldaat heeft Christus ook al beetgepakt. De kus is dus net gegeven. Kijk naar het prachtige gezicht van Christus, zijn gefronste voorhoofd, zijn neergeslagen ogen, zijn iets geopende mond. Hij weet wat de consequentie is van deze kus. Hij zal worden opgepakt, veroordeeld en worden gekruisigd. Maar hij verzet zich niet, hij laat het gebeuren.

Kijk ook naar zijn gevouwen handen en hoe schitterend het geheel belicht is. Ja, het is donker. Je kunt een lantaren zien aan de rechterkant van de voorstelling die wordt opgehouden door een vrij jonge man. Kijk hoe prachtig de harnassen van de soldaten belicht zijn, ze glanzen door het licht van meerdere lantarens die niet in beeld zijn maar wel voor de belichting zorgen. Links achter Christus rent een van de discipelen schreeuwend weg, terwijl de soldaat nog net zijn mantel weet te pakken.

Maar wat mij tot slot altijd weer interesseert, is wie de opdrachtgever was. In die tijden bestonden het begrip kunstenaar en Kunst met een grote K nog helemaal niet. Je was een vakman en helemaal afhankelijk van de opdrachtgevers. Pas in de negentiende eeuw ontstaan die begrippen.

De belangrijkste opdrachtgever in het Italië van toen was natuurlijk de katholieke kerk, want daar zat het geld. Vandaar ook natuurlijk al die christelijke thema’s. Maar in het geval van deze Judaskus was het een Romeinse edelman, Ciriaco Mattei, die in 1602 de opdracht aan Caravaggio gaf. Het doek bleef tot 1802 in de Mattei-familie en werd toen verkocht aan een Britse politicus om tenslotte terecht te komen in Ierland.

Dat het een opdracht was van een individuele persoon verbaast me niet, want wat is er menselijker dan een Judaskus?

Caravaggio (1571-1610)
De Judaskus of de Gevangenneming van Christus (Ongeveer 1602)
Olieverf op doek, 133,5 x 169,5cm
National Gallery of Ireland, Dublin