De buitenissige verkiezingsstrijd in de Verenigde Staten heeft de polarisatie waarmee het land worstelt ongenadig blootgelegd. Amerika is intens verdeeld over haar verleden, heden en toekomst. Deze waarheden. Een geschiedenis van de Verenigde Staten van historicus Jill Lepore kon niet op een beter moment verschijnen. Lepore schreef een overzichtswerk van de turbulente historie van de Amerikaanse Republiek. Ze toetst in hoeverre de Verenigde Staten erin zijn geslaagd de door Thomas Jefferson geformuleerde beginselen van gelijkheid, burgerlijke grondrechten en soevereiniteit na te leven.

Dr. Jill Lepore
Fotografie door Tony Rinaldo

Jill Lepore is een Amerikaanse historicus en auteur van boeken waaronder This America en The Secret History of Wonder Woman. Ze doceert Amerikaanse geschiedenis aan de Harvard University en is sinds 2005 stafschrijver bij The New Yorker.

Wat onderscheidt Deze waarheden van andere boeken over de geschiedenis van de Verenigde Staten?

‘Met dit boek heb ik geprobeerd een Amerikaanse geschiedenis te vertellen die reikt van het begin tot nu: beginnend in 1492 met de zeereis van Columbus en eindigend met de verkiezing van Donald Trump in 2016. Tegenwoordig worden er nog maar weinig pogingen gedaan om zo’n omvangrijke geschiedenis te behandelen. De afgelopen eeuw heeft de academische wereld een prachtige reeks onderbelichte geschiedenissen afgeleverd. Geschiedenissen die niet alleen gericht zijn op het Amerikaans presidentschap, maar ook op het leven van iedereen daarbuiten, zoals die van vrouwen en van mensen van kleur. Dit zijn evengoed politieke verhalen die essentieel zijn om het Amerikaanse verleden te begrijpen, ook al zijn ze gesegregeerd. Ik heb geprobeerd die losse geschiedenisverhalen samen te brengen, het leek mij het proberen waard om deze kloof te overbruggen.’

Hoe selecteerde u tijdens het schrijven van zo’n omvangrijke geschiedenis wat behandeld moest worden en wat niet?

‘Het is onmogelijk om het hele verhaal te vertellen, dat kan niemand. Bij het bepalen van wat erin moest en wat niet, heb ik me beperkt tot wat een volk als natie moet weten van zijn verleden. Dit boek is hoofdzakelijk bedoeld als een soort maatschappijleerboek; een uiteenzetting over het ontstaan en het einde van democratische instituties. Het behandelt vooral een politieke geschiedenis.’

Als we kijken naar de politieke geschiedenis van de Verenigde Staten, en met name naar het politieke systeem, welke weeffouten zien we dan en hoe zijn die erin gekomen?

‘Geen land of volk heeft een smetteloze vaderlandse geschiedenis. Toch is het heel gemakkelijk om te oordelen over tijden die heel anders in elkaar staken en nu niet meer vanzelfsprekend zijn. Ik laat in mijn boek liever significante personen en minder voor de hand liggende figuren uit de geschiedenis het woord voeren. Ik zie het werk van een historicus namelijk niet als dat van de criticus of de moralist, maar als dat van de speurder en de verhalenverteller. Daarbij is het veel belangrijker om open en transparant een zo’n eerlijk mogelijk verhaal te schetsen.’

‘Het Amerikaanse verleden kent veel leed en nog meer hypocrisie.’

Hebben de Founding Fathers, die aan de wieg stonden van de Amerikaanse democratie, iets over het hoofd gezien? Of hebben latere generaties verzuimd om onderhoud te plegen?

‘Er zijn genoeg boeken over de Amerikaanse geschiedenis waarin geen onvertogen woord staat over de Founding Fathers. Andere boeken staan weer bol van kritiek. Ik heb gekozen voor de middenweg. Het Amerikaanse verleden kent veel leed en nog meer hypocrisie. Het is een natie van tegenstellingen: een land van hoop en vrijheid, maar tegelijkertijd ook een land van grote ongelijkheid en racisme, dat kampt met zijn slavernijverleden. De Founding Fathers streden weliswaar voor vrijheid, maar waren geen voorstanders van al te veel democratie. In 1787 introduceerden zij een kiesstelsel van gescheiden machten. Dat moest zowel voorkomen dat de elite als het gewone volk teveel macht zou verwerven. Een electoraal kiescollege kreeg de rol van bemiddelaar en had het recht de volksstemming te verwerpen indien de verkozene ongeschikt werd geacht voor het ambt. Sindsdien is er nauwelijks iets veranderd. Deze electorale methodiek is uitgegroeid tot een systeem dat verdeeldheid in de Amerikaanse samenleving in de hand werkt.’

Is er uitzicht op een vernieuwd politiek systeem, aangezien de houdbaarheidsdatum van het huidige lijkt te zijn verlopen?

‘Dat zal niet gebeuren, verandering lijkt vooralsnog onmogelijk. De groepen en staten die profiteren van de huidige wetgevingen zullen hun voordelen nooit opgeven. Historisch gezien was het Amerikaanse politieke bestel altijd al verre van volmaakt. Je zou kunnen stellen dat Amerika geen democratie was totdat de Voting Rights Act van 1965 werd ingesteld. Toen pas werd rassendiscriminatie bij het stemmen verboden. In feite bestaat de Amerikaanse democratie dus pas een halve eeuw en het kost tijd om zo’n systeem goed in te richten. Desondanks ben ik het met je eens, we hebben een disfunctioneel systeem. Rijp voor vervanging is het kiescollege, dat participatie ontmoedigt en leidt tot ondemocratische resultaten.’

‘Het is tragisch hoe sterk de huidige toestand situaties uit het Amerikaanse verleden weerspiegelt.’

Gebeurtenissen als het politiegeweld tegen George Floyd, maar ook het coronavirus dat vele levens binnen de Afro-Amerikaanse gemeenschap heeft gekost, katalyseerden een opleving van Black Lives Matter. In hoeverre verschilt dit protest van de burgerrechtenbeweging van de jaren zestig? 

‘Het is tragisch hoe sterk de huidige toestand situaties uit het Amerikaanse verleden weerspiegelt. Een aantal jaren geleden gaf ik een lezing en werd ik benaderd door een Afro-Amerikaanse man op leeftijd. Hij vroeg zich af hoe het kon dat zijn kleindochter nu voor dezelfde idealen vecht als hij in de jaren zestig. Voor jongeren mag de heropleving van de burgerrechtenbeweging hoopgevend zijn, maar voor veel ouderen voelt het als een uitputtende strijd die ten grondslag ligt aan structurele problemen. De oplossing biedt zich nog steeds niet aan. We zien enerzijds een Amerika dat gekenmerkt wordt door universele waarden als vrijheid en gelijkheid, en anderzijds een Amerika van diepgewortelde discriminatie en ongelijkheid. Tot op heden zijn deze twee nog altijd met elkaar in strijd. In dat opzicht is er dus weinig vooruitgang geboekt. Of we hebben nog een hele lange weg te gaan.’

Staat de BLM-beweging in de liberale traditie van vrijheid en gelijkheid, of hebben we hier te maken met – zoals sommigen beweren – een anti-liberale, identitaire beweging?

‘Ik denk dat de BLM-beweging, evenals de meeste burgerrechtenbewegingen, leunt op de liberale traditie. De burgerrechtenbeweging was van oorsprong een christelijke morele kruistocht, waarvan de traditioneel linkse strijd voor emancipatie en gelijkheid het hart vormde. Desalniettemin denk ik dat het moeilijk is om liberale – en anti-liberale, identitaire bewegingen van elkaar te onderscheiden. In de praktijk zijn de eigenschappen die aan deze bewegingen worden toegeschreven veel meer met elkaar vervlochten. De BLM-beweging is een hele brede beweging, waarin ook identitaire elementen te herkennen zijn. Denk aan de Black Power-beweging die eind jaren zestig ontketende en werd bekritiseerd. Vaak speelt in die kritiek angst en ontkenning een grote rol. Ik denk dat het labelen van de BLM-beweging als een anti-liberale identitaire beweging een slinkse manier is om niet toe te willen geven aan de noodzaak van verandering.’

Waarom heeft politiek-rechts in de loop der jaren populisme steeds meer omarmd, terwijl links zich er steeds meer van distantieerde?  

‘De Democratische Partij was van oorsprong de partij van de gewone Amerikaanse burger. Dat veranderde in de jaren vijftig van de twintigste eeuw sterk met de komst van Republikein Richard Nixon. Nixon presenteerde zich als de man van het volk toen hij in 1968 president werd. Zijn voorganger, Democraat Lyndon B. Johnson, schoot tekort in het waarmaken van economische hervormingen voor de gewone man. Tijdens de ambtstermijnen van Bill Clinton en Barack Obama bleven hervormingen opnieuw uit. Het resultaat was een backlash van geradicaliseerde Republikeinen die populisme als wapen besloten in te zetten.’

U ziet Donald Trump niet als een uitzonderlijk figuur in de Amerikaanse geschiedenis, maar meer al een logische uitkomst van voortdurende ontwikkelingen. Kunt u dit toelichten?

‘In de eenentwintigste eeuw zie je dat de enorme kloof tussen progressieve en conservatieve Amerikanen groeit. Deze sociaal-politieke polarisatie is voornamelijk te wijten aan de ideologische radicalisering van de Republikeinse Partij en de op sensatie gerichte berichtgeving van de Amerikaanse media die intense verdeeldheid hebben gezaaid. Deze drijvende krachten hebben ervoor gezorgd dat Donald Trumps provocatieve kandidatuur binnen de verscheurde Amerikaanse samenleving kon gedijen. In feite werd in 2016 de weg vrijgemaakt voor zijn verkiezingszege. Het alternatief was immers niet veel beter: Hillary Clinton, de vrouw van een voormalige Amerikaanse president. Dat uitgerekend zij zich als eerste vrouw kandidaat stelde voor het presidentschap zag ik beslist niet als triomf.’

Tijdens de vorige presidentsverkiezingen leken de strijd en verdeeldheid tussen Republikeinen en Democraten groter dan ooit. Is Amerika eerder zo gepolariseerd geweest?

‘Voor Europeanen zal het niet als een verrassing komen: de Verenigde Staten liggen overhoop en worden inderdaad verscheurd door polarisatie. Dat zien we op verschillende manieren terug in de Amerikaans politiek en in de samenleving. De BLM-beweging is daar een reactie op, evenals de zorgen om persvrijheid en de mogelijkheid om te stemmen. Echter, deze problemen zijn beslist niet nieuw. Ze zijn diepgeworteld in het Amerikaanse verleden en het bestuderen daarvan kan uitkomst bieden.’

U beschrijft Amerika als ‘a ship on a stormy voyage’ en deze metafoor komt veelvuldig terug in de passages. Waarom heeft u voor deze symboliek gekozen?

‘”Het schip van staat” is een klassieke metafoor die al werd gebruikt door de filosoof Plato. Hij zag politiek als een kunde, te vergelijken met de stuurmanskunst. In dit geval is Amerika dat te besturen schip dat afhankelijk is van een kundige kapitein. Het feit dat Amerika een natie is van migranten die eeuwen geleden wereldzeeën bevoeren in verschillende schepen, waaronder ook slavenschepen, maakt deze uitdrukking nog krachtiger. We komen van verschillende schepen, maar varen tegenwoordig in één schip. Het kompas lijkt zoek, maar het is aan de nieuwe generatie om de koers van het schip te herstellen.’

‘De kans bestaat dat de polarisatie verder escaleert, maar het kan ook zijn dat het keerpunt is bereikt en we op weg zijn naar een harmonieuzere samenleving.’

In welke richting dreigt het schip zich nu te verplaatsen?

‘De Amerikaanse geschiedenis zit vol chaos en onvoorziene wendingen die niet altijd logisch te verklaren zijn. Dat geldt ook voor de toekomst, die ligt open. De kans bestaat dat de polarisatie verder escaleert, maar het kan ook zijn dat het keerpunt is bereikt en we op weg zijn naar een harmonieuzere samenleving. Ik geloof in ieder geval in het democratisch experiment Amerika. Natuurlijk hebben we tegenslagen gehad, maar ik sta achter de waarheden die aan deze natie ten grondslag liggen, zoals geformuleerd door Thomas Jefferson in de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring. Als historicus zie ik het als mijn taak om de lezer te attenderen op deze waarheden en hen te laten nadenken over de persoonlijke inspanningen die nodig zijn om ze na te leven. Willen we een Amerikaanse democratie behouden, dan moeten we daarin blijven geloven en investeren. Willen we ons kunnen voorbereiden op de toekomst, dan zullen we eerst het verleden moeten begrijpen. Alleen dan is er hoop dat we ons weer samen kunnen brengen in één schip en een stabiele koers kunnen laten varen.’

 Deze waarheden. Een geschiedenis van de Verenigde Staten
Voor wie Amerika echt wil begrijpen

Jill Lepore
1040 pagina’s
Arbeiderspers
€ 49,99