De veenbodem in het westen van ons land daalt door inklinking. In de Biesbosch tonen bevers de oplossing: door de bouw van dammen maken ze nieuw moeras.

Uit Maarten!  2022-3. Bestel losse nummers hier

De mythische strijd van Nederlanders tegen het water werd niet altijd gewonnen. Zo is de Biesbosch het product van een nederlaag. Maar die nederlaag heeft wel iets bijzonders opgeleverd: het is een kleinschalig voorbeeld van het enorme moeras dat West-Nederland ooit was – en misschien in de toekomst weer wordt.

Door bedijking van het drassige gebied tussen Merwede en Maas ontstond in de loop van de dertiende eeuw de Groote of Hollandse Waard, met 30.000 hectare bouw- en weiland. Al in de veertiende eeuw waren er regelmatig dijkdoorbraken, als gevolg van slecht onderhoud, maar ook van een zonderlinge industrie: de productie van zout.

Zout was vrijwel de enige manier om voedsel te conserveren, maar het was duur. Zeker als het uit Franse of Duitse zoutmijnen moest komen. Vandaar dat de lokale productie zeer profijtelijk was. Hoe ging dat in zijn werk? Vrijwel het hele westelijke deel van Nederland bestond uit veen, dat op tal van plaatsen langdurig onder zeewater had gestaan, waardoor het vol zat met zout. Later was dat veen vaak bedekt met een laag klei. De klei werd verwijderd en het veen afgegraven en vervolgens verbrand. De as werd vermengd met zeewater en drooggekookt. Het zout resteerde.

Het gehele proces werd ‘moerneren’ of ‘selneren’ genoemd. Het afgraven van het veen heette ‘darinkdelven’. Dat selneren leidde vaak tot dijkbeschadiging. In 1515 werd het vrijwel overal verboden. Voor de Groote Waard kwam dat verbod helaas te laat. Tijdens de Sint-Elisabethsvloed van 1421 brak tijdens een westerstorm de westelijke zeedijk van de Groote Waard. Een jaar later was er opnieuw een grote dijkdoorbraak. Zo kwam een groot deel van de Waard blijvend onder water te staan. Het werd een soort binnenzee met veel open water en een verschil tussen eb en vloed van twee meter. In de loop van de volgende eeuwen is een deel van de waard door nieuwe bedijking teruggewonnen op de zee, maar de rest bleef een moerasgebied.

Maar wel een productief moeras, omdat er reusachtige rietvelden ontstonden, die efficiënt werden geëxploiteerd, vooral ten behoeve van de productie van rietmatten. Toen de Nieuwe Merwede en de Bergsche Maas werden gegraven veranderde het gehele gebied doordat de stroming werd verlegd en daardoor ook de sedimentatie. Vanaf de late negentiende eeuw werd het gebied steeds vaker de Biesbosch genoemd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het een ideaal gebied om onderduikers onder te brengen. Het was ook een sluis tussen het bezette noorden van Nederland en het bevrijde zuiden.

Bevers geven onbedoeld het goede voorbeeld

De bouw van de Deltawerken veranderde de situatie van de Biesbosch op beslissende wijze. In 1970 werd de Haringvlietdam voltooid en zeven jaar later de Volkeraksluizen. De Haringvlietdam sloot het gebied af van de zee en maakte een einde aan de sterke getijdenbeweging. De Biesbosch werd een zoetwatermoeras. Het werd een belangrijk waterspaarbekken, maar bovenal een uniek natuurgebied tussen de agglomeratie Rotterdam-Dordrecht en het verrommelde Noord-Brabant

Ik kan natuurlijk spectaculair beginnen met de zeearenden die daar tegenwoordig broeden, maar het is minstens even fascinerend dat er tien verschillende soorten muizen voorkomen. Het schijnt dat er ook een eenzame wasbeer in de Biesbosch woont. Dat is wel een heel schrale erfenis van de ‘immense dreiging’ die de wasberen volgens deskundigen enige jaren geleden waren. De zo gevreesde snelle toename van de wasberen zal zich zeker niet in de Biesbosch voordoen. Mijn bijzondere sympathie gaat echter uit naar de 42 bevers die in 1988 in dit gebied zijn uitgezet. Dat was een primeur voor Nederland. De dieren waren afkomstig uit de DDR en hebben zich in de Biesbosch zeer voorspoedig ontwikkeld, evenals op andere locaties in Nederland waar ze zijn uitgezet. De bevers zijn, zo las ik in de krant, ecosystem engineers. Bevers zijn moerasbewoners en als er geen moeras is, maken ze een moeras door de bouw van ingenieuze dammen, waarmee het waterpeil wordt verhoogd ter bescherming van hun burchten.

Ze geven ons onbedoeld het goede voorbeeld. Ze doen op eigen kracht wat wij eigenlijk in de toekomst met een groot deel van West-Nederland zouden moeten doen. Wij hebben het natte westen van ons land kunstmatig verdroogd ten behoeve van de moderne landbouw. Dat heeft geleid tot snelle inklinking van de voormalige veenbodem en navenant snelle bodemdaling. Dat proces valt in die vorm en in dat tempo niet vol te houden.

We moeten West-Nederland weer verdrassen – natter maken. Als we niet weten hoe, laten we dan bevers uitzetten, om het goede voorbeeld te geven. Of we doen het zelf met de bevers, of de natuur zal ons ergens in de toekomst hardhandig corrigeren. We waren een moeras, en we moeten weer een moeras worden.

Kaders:

2000

Zoveel mensen verdronken tijdens twee grote dijkboorbraken in de Biesbosch. In 1421 tijdens de Sint-Elisabethsvloed, toen de dijk bij Broec het begaf, en een jaar later toen de dijk bij Sleeuwijk sneuvelde. Daarna ontstond een binnenzee.

86 miljoen m3

Zoveel water kunnen de drie spaarbekkens in de Biesbosch samen bevatten. Ze hebben een gezamenlijke oppervlakte van 644 ha.

20

Zoveel paren ijsvogels telt de Biesbosch inmiddels. Daarnaast broeden er honderden andere vogelsoorten.