Toenemende inkomensongelijkheid is een sluipende dreiging die een democratie dodelijke schade kan toebrengen. Als inkomens te veel gaan verschillen kan de democratie immers niet meer functioneren. De Verenigde Staten verkeren al in de gevarenzone. De ongelijkheid ligt daar op hetzelfde niveau als in Mexico, Rusland of Brazilië.

En het is de vraag of je de Verenigde Staten op federaal niveau nog democratisch kunt noemen. Het gemiddelde gezinsinkomen is er de afgelopen vier decennia nauwelijks gegroeid. Tachtig procent van de groei van het Amerikaanse bbp is in diezelfde periode naar de bovenste 1 procent van de inkomenspiramide gegaan. Voor deze ingrijpende scheefgroei zijn allerlei oorzaken genoemd: structurele verschuivingen in de economie, technologische veranderingen, mondialisering en immigratie.

Al die zaken hebben zeker een bijdrage geleverd, maar er kan tegen die redeneringen één bezwaar worden ingebracht: in andere rijke industrielanden hebben zich vergelijkbare ontwikkelingen voorgedaan, maar daar zijn de inkomensverhoudingen niet of nauwelijks veranderd. Er moet dus een andere, beslissende factor in het spel zijn. Dat is volgens economisch onderzoek de Amerikaanse overheid, die de inkomensongelijkheid door haar beleid, of juist door de afwezigheid van beleid, sterk heeft gestimuleerd.

In deze politieke besluitvorming heeft de Republikeinse Partij vanzelfsprekend een dominante rol gespeeld, maar de Democratische Partij heeft hand- en spandiensten verricht. Met de Reagan-revolutie werd het politieke geloof dominant dat de overheid geen kracht ten goede is in de samenleving, maar een ernstige hinderpaal voor een dynamische economische ontwikkeling. De belasting die aan de overheid moet worden betaald is in die optiek een vorm van diefstal. De overheid moet veel kleiner en de belastingen veel lager.

Ook in Nederland hebben we een klap opgelopen van de ideologische mallemolen die de VS in het verderf heeft gestort. Hier denkt het rechterdeel van het politieke spectrum dat de overheid in essentie een kracht ten kwade is.

Meer lezen? In de gloednieuwe Maarten! interviewt Maarten van Rossem electoraal geograaf Josse de Voogd over de vraag waarom een derde van de Nederlanders zich in de steek gelaten voelt. ‘De overheid heeft heel lang de illusie hooggehouden dat het in Nederland goed geregeld is, terwijl dat op veel terreinen niet meer het geval is.’