Arend Jan Boekestijn blikt terug op de jaren waarin Mark Rutte als premier aan het bewind is geweest. De historicus en voormalige VVD-parlementariër vindt dat Nederland te ver is gegaan met dereguleren en bezuinigen: ‘Op die fronten hebben we grote steken laten vallen.’

Uit Maarten! 2020-1. Bestel losse nummers hier of word abonnee

Boekestijn zei in november 2008 over Rutte: ‘Hij heeft geen ideeën, dat is schokkend hoor.’ Ook toen was Maarten zijn gesprekspartner. De twee historici waren zojuist geïnterviewd door het programma EenVandaag en stonden in de coulissen na te praten. Doordat Maarten zijn microfoontje nog bij zich had, werden Boekestijns woorden geregistreerd en uitgezonden. Niet handig, want hij was op dat moment lid van de Tweede Kamer namens de VVD en Mark Rutte was voorzitter van de fractie. Een relletje was geboren.

Rutte aanvaardde de excuses van Boekestijn (hij struikelde een jaar later alsnog door loslippigheid, toen hij journalisten inlichtte over vertrouwelijke uitlatingen van de koningin), maar het beeld van de VVD-leider als een politicus zonder inhoudelijke visie bleef hangen. Met een decennium Rutte aan het roer moest Nederland een economische crisis overwinnen, terwijl rechtse populisten de electorale wind in de zeilen hadden. Hoe vindt Boekestijn dat de man, die hij destijds zo bekritiseerde, het ervan af brengt?

Boekestijn: ‘Laten we positief beginnen. We hebben in Nederland een totaal verdeelde politiek met heel veel partijen en een vluchtig electoraat. Politiek bedrijven is dus moeilijk, je moet altijd compromissen sluiten. Dan heb je een Mann ohne Eigenschaften zoals Rutte nodig. Hij kan het SP-standpunt net zo gepassioneerd verdedigen als het standpunt van de VVD. Hij is een wandelende procedure en het gaat hem om het spel, niet de knikkers. Daarom zit hij er al zo verschrikkelijk lang.’

Maarten: ‘Ik denk dat een figuur als Rutte een zegen is. Je moet er niet aan denken dat de VVD een tweede Bolkestein produceert: scherp in het debat, maar politiek heb je er geen zak aan.’

Boekestijn: ‘Toch zou ik de voorkeur geven aan een politicus met een visie. Obama is echt een denker, dat waarderen wij in hem. En dat missen wij bij Trump. En toch ook een beetje bij Rutte.’

Maarten: ‘Hoe verklaar je dan dat Rutte populair is bij de kiezer?’

Boekestijn: ‘Ik kan alleen maar gissen. Als je in Nederland iets wil bereiken, moet je de mantel der redelijkheid omslaan. De meeste mensen zijn hoogopgeleid en helemaal niet zo gevoelig voor de onzin die de politieke flanken dagelijks via de media over ons uitstorten. Door de economische crisis had links natuurlijk moeten winnen, maar dat is niet gebeurd.’

Maarten: ‘Omdat links zich heeft laten afleiden van zijn basisdoelstelling: het overeind houden van de verzorgingsstaat.’

Boekestijn: ‘Dat kun je alleen doen als je landen die geen verzorgingsstaat hebben en die met ons concurreren, zoals China, een beetje buiten de deur houdt. Dat betekent protectionisme aan de buitengrens. Het betekent ook dat je welvaart inlevert, want dan ga je tarieven heffen. Vanwege dit soort argumenten gaan we naar een minder geglobaliseerde wereld. Maar marktwerking blijft noodzakelijk, want je hebt groei nodig. Je moet dus een intelligente mix hebben tussen protectionisme en marktwerking, en dan kom je uit op het standpunt van Samsom en Asscher tijdens het kabinet-Rutte II. Jij vindt dat te veel neoliberaal.’

Maarten: ‘Veel te veel. Dat ze akkoord zijn gegaan met de afbraak van verzorgingshuizen en de jeugdzorg blijft onbegrijpelijk. De electorale afstraffing van 2017 was volkomen terecht.’

Boekestijn: ‘Dat ging inderdaad te ver. Er is te veel bezuinigd. We hadden beter de lonen kunnen laten stijgen. Zelfs de president van De Nederlandsche Bank zei het.’

Maarten: ‘Zelfs Rutte heeft dat gezegd.’

‘Een echte liberaal weet dat er marktmeesters nodig zijn’

 

Boekestijn: ‘Dat het toch niet is gebeurd, daaraan zie je de macht van het kapitaal. Kapitaal heeft het de afgelopen 25 jaar veel comfortabeler gehad dan arbeid. En dat moet liberalen wel aan het denken zetten: de markt lost het niet op. Wat ik heel erg vind, is dat we veel te ver zijn gegaan met dereguleren. Daar zijn het CDA en de PvdA natuurlijk medeschuldig aan, maar dat maakte de schuld van de VVD niet kleiner. Terwijl een echte liberaal weet dat er marktmeesters nodig zijn. Een antikartelwet. Op die fronten hebben we het zó verknald in Nederland. Ook met de bankiers. Het kan natuurlijk niet zo zijn dat de winsten voor de bank zijn en de verliezen voor de gemeenschap. Nu zeggen de VVD en CDA ook dat de deregulering te ver ging. Hadden ze dat maar eerder ingezien.
Toen ik in 2006 de Tweede Kamer inging, zei ik tegen Gerrit Zalm – bij wie ik op sollicitatiegesprek moest – dat ik grote moeite had met de hypotheekrenteaftrek. Toen zei hij: “Ik vind het óók onzin, maar als we de aftrek afschaffen gaat links alles weer uitgeven”. We hebben gewoon het laten lopen. De tendens is volgens mij heel sterk dat mensen vinden dat het te ongelijk is geworden, dat de verzorgingsstaat te veel is aangetast. Dat geldt overigens in mindere mate voor Nederland dan de ons omringende landen. Ik denk dat de pendule in de komende jaren in Europa weer gaat wijzen in de richting van het bestrijden van ongelijkheid. Zelfs Boris Johnson zal zijn nieuwe kiezers in Midlands en Noorden van het VK moeten gaan bedienen. Dat is een debat dat links gaat winnen, ook. Rechts is het er overigens in hoge mate eens. Het valt niet meer uit te leggen.’

Maarten: ‘Wat vind je van al die affaires in de VVD? Jij hebt die wereld een beetje van binnenuit gezien. Hoe komt zo’n druiloor als Wybren van Haga in de Kamer?’

Boekestijn: ‘Ik zou zeggen: als zo’n jongen zo veel huizen heeft, moet je even een onderzoekje doen voordat je hem op een verkiesbare plaats zet. Maar het is lastig om antecedenten goed te onderzoeken. De selectie van Kamerleden is trouwens een heel merkwaardig proces. Je hebt een meneer die kandidaten begeleidt en die voorselecteert, op een heel schimmige manier. Die heeft veel te zeggen. Als kandidaat moet je verder allerlei gesprekken houden met mensen in een deftig etablissement. Ik moest ook eindeloos met Mark Rutte praten. Het is volstrekt onduidelijk of je door de procedure komt of niet. Ik kreeg een hoge plek, vermoedelijk omdat ik al een beetje bekend was.’

Maarten: ‘Spijt het je nog dat je bent gestruikeld als Kamerlid?’

Boekestijn: ‘Achteraf gezien niet, want de omloopsnelheid in de politiek is krankzinnig. Kijk naar al die andere voortijdige afvallers: Halbe Zijlstra, Fred Teeven die nu op de bus zit. Toen ik ging solliciteren moest ik onder anderen langs bij Hans Hoogervorst, en die zei tegen mij: “Waarom wil je de Kamer in? Je bent in de kracht van je leven, je kunt overal aan de slag. En dan ga je in dit wespennest zitten, waar mensen elkaar haten.” Dat was allemaal waar. Ik moest gelijk het gevecht aangaan met Hans van Baalen over de Buitenlandse Zaken-portefeuille.’

Maarten: ‘Je hebt er drie jaar gezeten. Zijn dat nou verloren jaren of heb je er iets speciaals geleerd?’

Boekestijn: ‘Het is leuk om straks, als ik oud ben, te kunnen zeggen dat ik verschillende dingen heb gedaan. Ik heb aan de universiteit gewerkt, ik heb een eigen bedrijfje gehad en ik heb ook even van de politiek geproefd. Ik heb ook denk ik echt een bijdrage geleverd aan de hervorming van het beleid ten aanzien van ontwikkelingshulp. En ik heb dingen meegemaakt als Kamerlid. De afbladdering van Balkenende, die ik heel goed kende van het dispuut waar ikzelf in zat. Op het laatst las hij alleen nog maar stukken van zijn ambtenaren voor. Volgens mij was hij helemaal de weg kwijt. Ook na zijn terugtreden uit de politiek, want hij was er helemaal aan gewend dat hij premier was. Het is niet eenvoudig om de politiek te verlaten. En het is een prestatie om het in de politiek lang te volhouden. Het is echt een groot mirakel dat Rutte het nog dusver altijd volgehouden heeft. Hij werkt hard, drinkt nauwelijks, heeft de sigaren afgezworen.’

Maarten: ‘Denk je dat hij nog vier jaar doorgaat?’

Boekestijn: ‘Waarschijnlijk wel. Het CDA droomt ervan de grootste te worden, maar dat gaat niet gebeuren. Ik denk zelfs dat de PvdA net iets groter gaat worden. Alleen zal de coalitievorming een probleem worden. Een kabinet van vijf partijen is niet uitgesloten als je uiterst recht erbuiten wilt houden. Wilders is nog niet weg, vijftien zetels haalt hij wel. En wat Baudet voor elkaar krijgt is ongelooflijk. Wie van ons hier aan tafel zou in staat zijn om in zo’n korte tijd een politieke partij op te richten die tussen de vijftien en twintig zetels krijgt?’

Maarten: ‘We moeten nog maar afwachten of het succes van Baudet echt zo groot gaat worden. We tillen voortdurend de extremen op het paard. Ze zitten in de talkshows, het gaat erover op Twitter. Maar als je naar de rapporten van het SCP kijkt, blijkt tachtig procent van de bevolking er niet veel mee te hebben.’

Boekestijn: ‘Toch is er wel iets aan de hand. De opkomst van de Chinese middenklasse spiegelt zich in de stagnatie van de westerse middenklasse. Dat zie je met name in Amerika, maar ook in Nederland. Als mensen zien dat hun salaris niet omhoog gaat, worden ze narrig. Als je daarnaast ziet hoe de bevolkingssamenstelling van de grote steden verandert, dan is het onvermijdelijk dat er politici zijn die daar gebruik van maken en een gevoel van unheimlichkeit bevorderen. Die giftige kaart wordt gespeeld. Fortuyn deed dat, Bolkestein deed het een klein beetje, en Thierry gaat er heel erg ver in. Ik vind het zorgwekkend. Het kabinet loopt op zijn laatste benen, het gaat allemaal niet geweldig. Immigratie is een thema dat electoraal scoort maar de discussie moet wel op basis van feiten worden gevoerd’.

Maarten: ‘Dat is wat Hugo de Jonge doet met zijn kletskoek van “80.000 immigranten per jaar is te veel”. Dat zijn voornamelijk Oost-Europese gastarbeiders, Aziatische ICT’ers en Duitse studenten. We kunnen niet eens zonder ze.’

Boekestijn: ‘Het debat over immigratie moet rationeel worden gemaakt. Het gaat jaarlijks om 17.000 vluchtelingen, de rest bestaat voornamelijk uit Europeanen. Daar kunnen we niet zo veel aan doen, want de vrijheid van verkeer in Europa is in verdragen vastgelegd. Misschien zou Nederland wel quota kunnen bedingen.’

Maarten: ‘Dat gaat er niet van komen, omdat we in Europa niet alleen zijn.’

Boekestijn: ‘Dat weet ik.’

 

‘Geef Baudet een ondergeschikte plaats in een coalitie’

 

Maarten: ‘Wat vind jij ervan dat het CDA en de VVD zich soms als een Forum-light gedragen?’

Boekestijn: ‘Ik heb er niets mee. Je moet als liberalen steeds weer zeggen: luister eens, we hebben een onafhankelijke rechter en de rechten van minderheden zijn verankerd. Als de tirannie van de meerderheid daaraan komt, kun je naar de rechter stappen. Heel belangrijk. En dat is precies wat Baudet en Wilders onderuit halen. Dat is zó erg. Het gedoe over “neprechters” en “nepparlement” is heel kwalijk.
Maar stel je nou eens voor dat Baudet bij de volgende verkiezing flink wint. Dan komt de politieke vraag: gaan we principieel zeggen dat we niks met hem te maken willen hebben? Misschien is het beter om hem in te kapselen. Geef hem een ondergeschikte plek in een coalitie. Laat hem koffie halen.’

Maarten: ‘Dat zal alleen maar het effect hebben dat er weer een nieuwe afscheiding aan de rechterkant komt, waar dezelfde ideologie verdedigd wordt.’

Boekestijn: ‘Ik zou een parallel willen trekken. Bij de Brexit speelt iets soortgelijks. Ik ben daar heel erg tegen. Maar laatst schreef historicus Niall Ferguson een interessant artikel waarin hij stelde dat de Conservatieven, nu zij een grote meerderheid hebben behaald bij de parlementsverkiezingen, de extremisten kunnen dumpen. De leider van de Leave-campagne, Dominic Cummings, heeft gezegd: Wij hebben de racisten en extremisten in Engeland onschadelijk gemaakt. Boris Johnson is pro-immigratie. De partij kan nu naar het midden trekken.’

Maarten: ‘Dan blijf je altijd met het probleem zitten dat de rechtervleugel niet wordt bediend en voor zichzelf begint. Kijk maar in Nederland: bijna alle rechtse populisten – Fortuyn, Verdonk, Wilders – komen van de rechtervleugel van de VVD.’

Boekestijn: ‘Maar je hebt die personen liever binnen de VVD dan in een aparte, xenofobe partij. I rather would have one pissing out than pissing in. Ik heb een ongelooflijke hekel aan hun ideeën, maar het is voor mij een pragmatische kwestie. Ik zou graag willen doen wat het meest effectief is om zulke figuren onschadelijk te maken.’

Maarten: ‘Jij leeft met het spookbeeld dat Baudet zo groot wordt, dat we hem niet kunnen negeren.’

Boekestijn: ‘Dat denk ik niet hoor, het is een scenario.’

Maarten: ‘Wel een beetje een rampscenario. Volgens mij is dit alleen mogelijk wanneer de economie gedurende een lange periode zou stagneren. Dat zie ik niet gebeuren.’

Boekestijn: ‘Maar de rente is absurd laag en heeft geen relatie meer met de reële economie. Mocht er een volgende crisis komen, dan kan het rentewapen niet meer ingezet worden.’

Maarten: ‘Die crisis wordt nu al drie jaar aangekondigd. In Duitsland zou hij vorig jaar beginnen. Maar daar krabbelen ze juist op.’

Boekestijn: ‘In Duitsland zit het nu juist even tegen. Er zit wel wat aan te komen. Dat is heel gemakkelijk te voorspellen. Ik voel mij hoogst ongemakkelijk in een wereld waar de rente artificieel zo laag wordt gehouden, dat de pensioenen kapot gaan. Het heeft een reden waarom dat gebeurt: die euro moet overeind blijven.’

Maarten: ‘In Amerika is de rente niet hoger.’

Boekestijn: ‘Het is een mondiaal probleem, dat te maken heeft met de vergrijzing. Maar het is zeker ook een probleem van de euro. Die munt is net Hotel California: je kun er wel in, maar je kunt er niet goed meer uit. Op het moment dat er één renteniveau is voor heterogene nationale economieën, heb je een probleem. Wij hebben nu een knal-lage rente omdat in Italië anders alles failliet gaat. En dat leidt er in Nederland toe dat de pensioenen ontploffen. Dus gezellig is het niet. Ik denk dat de meeste economen het erover eens zijn dat er wat moet gebeuren om de eurozone op de lange termijn te laten werken. Wij zijn getrouwd met de Italianen en de Fransen, zo moet je het zien. Zij zullen nu echt moeten hervormen.’

Maarten: ‘Je ziet hoe hervorming in Frankrijk eraan toe gaat. Wil je daar wat aan die achterlijk lage pensioenleeftijd doen, dan komen er meteen gele hesjes de boel kort en klein slaan.’

Boekestijn: ‘Ik was hartstikke voor Macron, ik hoopte dat zijn plan zou werken. Maar het gaat niet goed met hem, dat moeten we gewoon toegeven.’

Maarten: ‘Hij is ook in de steek gelaten door Merkel. Die loopt op haar laatste benen en heeft helemaal geen zin om er nog iets van te gaan maken.’

Boekestijn: ‘Het is nog steeds denkbaar dat Marine le Pen het haalt bij de volgende presidentsverkiezingen. Zij speelt nu de groene kaart.’

Maarten: ‘Maar de laatste keer, toen het leek alsof die rare mevrouw echt kon winnen, ging ze opeens water bij de wijn doen. Ze zou niet zomaar uit de EU stappen, er zouden eerst referenda worden gehouden. Idem dito met de euro.’

 

‘De euro is net Hotel California: je kun er wel in, maar je kunt er niet goed meer uit’

 

Boekestijn: ‘Daarom heeft Le Pen verloren. Maar stel je voor dat ze het dit keer wel redt. En dat Salvini terugkomt in Italië. Dan zitten we met twee problemen in Europa.’

Maarten: ‘Over gele hesjes gesproken. Moeten we het ook niet over de Nederlandse boerenprotesten hebben?’

Boekestijn: ‘Ik vind het onvoorstelbaar dat als je een trekker hebt, je de zaak gewoon kunt platleggen. En dat de politie er niets tegen kan doen. Voor arme boeren heb ik begrip, want die hebben het moeilijk. Maar tachtig procent van degene die subsidies krijgen, zouden zelfs zonder die subsidie een inkomen hebben van meer dan 70.000 euro. Die hebben het niet zo vreselijk slecht. Dan heb je als boer geld gekregen van Brussel, en dan heb je ook nog de gemeenschappelijke Europese markt, waar je niet slechter van bent geworden. Vervolgens is er een milieuprobleem en wat doe je? Je rijdt de deuren van het provinciehuis in. Ik kijk ernaar met grote verbazing.’

Maarten: ‘Zolang de verantwoordelijke politici niet duidelijk maken dat het in ieders belang is om in de EU te blijven, is er een vrij grote groep die zichzelf wijsmaakt dat we er zo snel mogelijk uit moeten.’

Boekestijn: ‘Dat ben ik erg met je eens. VVD en CDA moeten helder uitspreken dat zij pro-Europa en voor de gemeenschappelijke markt zijn, en dat we niet zomaar uit de euro moeten. Juist omdat er heel veel banen vanaf hangen. Je kunt ook geen verzorgingsstaat financieren zonder dat je een gemeenschappelijke markt hebt.
Zelf voel ik me echt Europees. Thierry Baudet zegt: democratie kan alleen maar op het niveau van de natiestaat. Maar waarom zou je geen democratie kunnen hebben in een federaal model, met een Europese regering met beperkte bevoegdheden en een echt parlement? En waarom zou je niet daarnaast op nationaal niveau een zinvol debat kunnen voeren over onderwijs en cultuur? Waarom zou je niet tegelijkertijd Nederlander én Europeaan kunnen zijn?’

Maarten: ‘Jouw voormalige voorman Rutte was heel lang niet zo voor de EU.’

Boekestijn: ‘Dat vond ik heel erg. Pas sinds twee jaar geeft hij goede speeches over het belang van Europa.’

Maarten: ‘Ben jij nog liberaal, Arend-Jan? Wat heb je in 2017 gestemd?’

Boekestijn: ‘Op het CDA. Ik vind Pieter Omtzigt een voortreffelijk Kamerlid.’

Maarten: ‘Dat is wel heel ernstig. Ik heb ook geen PvdA gestemd, trouwens.’