Arnold Böcklin
Basel 1827- San Domenico 1901
Odysseus en Calypso, 1882
Olieverf op mahoniehout
103.5 cm x 149.8 cm
Kunstmuseum Basel, Zwitserland

Het verhaal is afkomstig van de dichter Homerus die de Ilias en de Odyssee schreef, epische gedichten rond de strijd om Troje.

Odysseus is een Griekse koning afkomstig van het eiland Ithaka. Odysseus wordt gevraagd om te gaan vechten in de Trojaanse oorlog. Hij voelt daar niets voor, want Penelope en hij hebben net hun eerste kind gekregen. Hij doet alsof hij krankzinnig is geworden en begint zout op de akkers te zaaien.

Maar ze trappen er niet in en Odysseus zal toch echt moeten gaan vechten. Troje valt door de list van Odysseus met het houten paard, het bekende paard van Troje. Na de Trojaanse oorlog wil Odysseus maar één ding: zo snel mogelijk naar huis naar zijn vrouw Penelope en zoontje Telemachos.

Helaas haalt Odysseus op de terugweg de woede van Poseidon op zijn hals, omdat hij diens zoon Polyphemos een oog heeft uitgestoken. Als straf gaat zijn terugreis tien jaar duren en moet hij de nodige beproevingen ondergaan.

Zo komt hij terecht bij Calypso, dochter van Atlas die gevangen zit op een eiland. Tijdens de oorlog tussen de Goden en de Titanen heeft zij de kant van haar vader gekozen, de Titanen. De verbanning naar dat eiland is één ding, maar erger is de tweede straf. Om de zoveel jaar komt er een held naar het eiland waar Calypso verliefd op wordt. Maar de held zal haar altijd weer verlaten.

En zo komt Odysseus ook op dat eiland terecht. Hij zal daar zeven jaar moeten blijven. Ook al wordt Odysseus onsterfelijkheid en eeuwige jeugd beloofd, hij wil naar huis. Op Ithaka wacht zijn vrouw Penelope twintig jaar op zijn terugkeer.

Omdat men ervan uitging dat Odysseus dood was, waren er diverse mannen die met haar wilden trouwen. Penelope belooft dat als het kleed dat ze aan het weven af is, ze met iemand zal trouwen. Iedere nacht haalt ze weer een stuk van het weefwerk uit en stelt dus zo een eventueel huwelijk uit.

Maar nu naar het schilderij. Böcklin heeft het verhaal op een uiterst originele en vooral aangrijpende manier afgebeeld. Bedenk dat we naar een plat vlak kijken waarop met verf gewerkt is. Hoe is het mogelijk dat we dan, mits je het verhaal kent, je kan verplaatsen in de gevoelens van die twee personen. Odysseus staat in de linker bovenhoek in een blauw gewaad met zijn rug naar Calypso (en de toeschouwer) toe. Omdat wij hem op zijn rug zien, heeft hij geen identiteit. Hij is geheel geïsoleerd en staart uit over de zee.

Calypso zit verleidelijk op een rood kleed met een lier in haar hand voor een grot en ze kijkt naar Odysseus. Met haar muziek probeert ze Odysseus aan zich te binden. Let op de prachtige diagonaal die gevormd wordt door Odysseus en Calypso. Plus een tweede diagonaal die gevormd wordt door de rotspartij.

De eenzaamheid van Odysseus en het verlangen naar huis is zo knap in beeld gebracht, vind ik. Maar ook de wanhopige poging van Calypso om Odysseus bij haar te houden en aan zich te binden. De straffen van de Goden zijn niet mis.

Tot slot nog wat informatie over Böcklin. Hij was dus een Zwitser. Zijn werk behoort tot het Symbolisme. Hij studeerde aan de academie van Düsseldorf en was van 1960 tot 1862 leraar aan de Kunstschule in Weimar. Van 1862 tot 1866 werkte hij in Rome. Hij verblijft in Antwerpen en Brussel, waar hij de Hollandse meesters bestudeerde en in Parijs, waar hij natuurlijk het Louvre bezoekt. Zijn meest beroemde werk is Die Toteninsel.