Kort na Sinterklaas wordt de op een na grootste kerstboom ter wereld in IJsselstein ontstoken. De kerstboom wordt gevormd door de tuidraden van de hoogste en sterkste zendmast van Nederland, die van lichtjes zijn voorzien.

Dat die zendmast de Gerbrandytoren heet, wist ik niet voordat ik aan dit artikel begon. En eerlijk gezegd is het mij een raadsel waarom een zendmast is vernoemd naar een nogal zonderlinge, aartsconservatieve antirevolutionaire politicus.

De toren werd op 9 mei 1961 geopend door koningin Juliana. Hij was in eerste instantie 382 meter hoog, en daarmee de hoogste constructie van Europa. Door technische veranderingen rijkt hij nu nog maar tot 372 meter, maar dat is nog altijd bijna 50 meter hoger dan de Eiffeltoren.

Een echt gebouw kun je de mast niet noemen. Hij bestaat uit een ronde betonnen toren van ongeveer 100 meter hoog, waarop een metalen zendmast is geplaatst die door middel van tuidraden in positie wordt gehouden.

 

Ik heb de lampjes altijd een heel aardig idee gevonden

 

Voor iemand als ik, die lijdt aan ernstige hoogtevrees, is het een gruwelijke gedachte om in die toren omhoog te moeten. Maar dat is wel mogelijk. Er is een normale lift in de betonnen toren en een veel kleinere lift in de metalen mast. En wie het laatste deel wil beklimmen, moet met een smalle, steile trap. Ik zal het nooit doen, want in de Utrechtse Dom durfde ik na 70 meter al niet verder.

Onder de zendmast bevond zich een noodstudio, voorzien van een noodzender, die kan worden verdedigd met afweergeschut. Dat was een typische Koude Oorlogsvoorziening. Of het geschut er nu nog staat en eventueel kan worden gebruikt, is niet duidelijk. Maar er bestaat in Nederland nog steeds een hele infrastructuur van schuilkelders en communicatiecentra op de meest onverwachte plaatsen, berekend op een nucleaire oorlog. Dat hele systeem zou eens in kaart moeten worden gebracht. Het is immers te beschouwen als de nucleaire variant van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het is wel wat ironisch dat een zo vreedzaam symbool als een kerstboom voorzien is van een noodvoorziening met afweergeschut.

Rond 1960 werd een reeks van zendmasten gebouwd in verband met de introductie van televisie in Nederland. Het was zaak dat overal in Nederland een even sterk signaal kon worden ontvangen.

Het signaal van een zendmast valt te vergelijken met de lichtbundel van een zaklantaarn. Zichtbaar licht en radiogolven verschillen immers alleen van elkaar in golflengte. Naarmate de afstand tot de bron toeneemt, wordt het signaal zwakker. De mast van IJsselstein is weliswaar de sterkste zender van Nederland, maar het effectieve bereik is toch niet meer dan zeventig kilometer. Vandaar dat we ook in een klein land als Nederland niet kunnen volstaan met een enkele zendmast. Een geostationaire satelliet zou veel praktischer zijn geweest, maar die bestonden zestig jaar geleden nog niet.

Op 15 juli 2011 deed zich in de Gerbrandytoren een klein brandje voor, dat leidde tot een beperking van het zendvermogen. Op dezelfde dag ontstond er een veel ernstiger brand in de vrijwel identieke zendmast in Smilde. Daar stortte de hele metalen mast naar beneden. Aanvankelijk ging men ervan uit dat er geen verband bestond tussen de twee branden, maar later onderzoek toonde aan dat dat wel degelijk het geval was. In Smilde heeft men namelijk geprobeerd de verzwakking van het signaal van IJsselstein te compenseren door de signaalsterkte op te voeren. Dat heeft naar alle waarschijnlijkheid geleid tot de tweede brand, die zulke spectaculaire effecten had. Vanwege de herstelwerkzaamheden brandde de kerstboom in IJsselstein in 2011 niet, wat algemeen werd betreurd.

De Gerbrandytoren heeft enkele jaren geleden geheel terecht de status van rijksmonument gekregen. Of die monumentale status ook voor de kerstboomfunctie geldt, weet ik niet.

Nu resteert nog de vraag wat de allergrootste kerstboom ter wereld is. Dat is de ‘boom’ die de bewoners van het stadje Gubbio in Italië hebben geconstrueerd met behulp van een 600 meter hoge berg. Die is zelfs eens door de paus aangestoken.

Reis nu ook met Nederlands bekendste historicus langs eeuwenoude kerken, kastelen, waterwegen en natuurgebieden. Maarten van Rossem neemt u mee naar het oudste Romeinse castellum van ons land; duikt in de geschiedenis van Radio Kootwijk; volgt de idyllische Minstroom dwars door Utrecht; en vertelt over het gevoel van bevrijding dat hem overvalt op de veerboot naar Texel. Ga in het boek: Openluchtmuseum Nederland samen met Maarten op ontdekkingstocht langs het nationale erfgoed.