Tijdens logeerpartijen bij zijn grootouders keek Maarten uit op een bocht in de Schie, waar altijd wat te zien was. Zijn jongenshart ging uit naar de sleepboten. Mocht het uitzicht even vervelen, dan was er altijd nog de zolder met het magische speelgoed van zijn vader.

Uit: Maarten! 2-2021. Bestel het nummer hier

Mijn grootouders van vaderskant woonden in Delft aan de Kanaalweg, om precies te zijn op nummer 10. Ik heb daar veel gelogeerd. Een speciale attractie was het uitzicht vanuit een ruime erker op de eerste verdieping op het Rijn-Schiekanaal, dat juist daar een ruime bocht maakt. Het kanaal verbindt de Rotterdamse Maas met de Oude Rijn via de Schie en dateert van 1893.

Met die Schie is het ingewikkeld gesteld. Van oorsprong was het een van de vele kleine riviertjes die ontsprongen in het enorme veenpakket dat zich toen bevond in wat nu de provincie Zuid-Holland is. Er zijn echter vier Schie-varianten, namelijk de Delftse Schie, de Schiedamse Schie, de Delfshavense Schie en de Rotterdamse Schie. Dat heeft te maken met inpoldering en ruzies over tolheffing in de Middeleeuwen. De Rotterdamse variant is grotendeels gedempt en komt hier verder niet ter sprake.

Bij de monding van de Schie ontstond een nederzetting die Schie heette; tegenwoordig is dat Overschie. Door inpoldering verschoof deze monding naar het zuiden. Daar werd een dam in de Schie gelegd en ontstond dus Schiedam. De Schiedammers hieven tol en dat beviel de stad Delft niet, die daarom een nieuwe, directe tak van de Schie naar de Maas liet graven. Bij die monding ontstond Delfshaven. De stad Delft lag iets noordelijker, tussen een bocht in de Schie en de Delf, een westelijker gegraven verlengstuk van de Schie (delven = graven). Voor zover ik kon zien gaat de reeds genoemde bocht in het Rijn-Schiekanaal dus terug op een eeuwenoude bocht in de Schie.

Mijn lievelingssleepboot was de Zwarte Zee, toen de sterkste zeesleper ter wereld.

Het idee om de Maas-monding te verbinden met die van de Rijn is bepaald niet van vandaag of gisteren, het is in feite bijna 2000 jaar oud. In 50 n.Chr. groeven Romeinse soldaten het Kanaal van Corbulo (Fossa Corbulensis), dat deels hetzelfde traject volgt als het moderne kanaal.

Waarom dit hele verhaal over het verleden van een onaanzienlijk riviertje? Omdat het duidelijk maakt hoe ingewikkeld het samenspel van mens en natuur was en is in het Hollandse waterland.

Bloemkooltelers

Nu terug naar het uitzicht op die glorieuze bocht. Ik heb geen idee hoe druk het kanaal tegenwoordig wordt bevaren, maar in mijn jeugd was er vrijwel permanent iets te zien. Mijn jongensliefde ging vooral uit naar de grote en kleine sleepboten. In die dagen hadden nog lang niet alle vrachtschepen eigen voortstuwing, zodat je heel wat sleepboten te zien kreeg. Sommige oogden beroet en ouderwets, met hoge pijpen. In mijn herinnering waren het stoomsleepboten, maar dat is eigenlijk niet erg waarschijnlijk. Mijn lievelingssleepboot, die je natuurlijk nooit op het Rijn-Schiekanaal zag, was de Zwarte Zee, toen de sterkste zeesleper ter wereld.

Op sommige dagen passeerden er ook veel tuinders, die hun bootjes voortboomden met een lange, stevige stok. De bloemkooltelers wisten hun waar op kunstige wijze te stapelen in een piramide die toch stevig was. Even verderop lag en ligt een draaibrug, die voor vrijwel elk schip open moest. Als het schip had getoeterd verscheen er een bejaard ogende man in lome pas met een enorme slinger. Die zette hij in een gat midden op de brug en dan begon hij traag te draaien, waarop de brug nog trager openging.

Er is nu een nieuwe brug met een eveneens nieuw brugwachtershuisje. Dat staat echter leeg. Opening van de brug moet per marifoon worden aangevraagd bij de bedieningscentrale in Leidschendam.

Opwindbare duikboot

Achter de draaibrug staat de Oostpoort, een schitterende stadspoort, met daarvoor nog een elegant en ook heel oud ophaalbrugje. De Oostpoort dateert uit plusminus 1400 en is voorzien van een waterpoort, wat weinig voorkomt. Het is de enige Delftse stadspoort die de sloopwoede van de negentiende eeuw heeft overleefd.

Vreemd genoeg zijn de Schiedamse en de Rotterdamse Poort, die beide al bijna 200 jaar geleden zijn afgebroken, waarschijnlijk beroemder dan de charmante Oostpoort, omdat die figureren op een schilderij dat mooier is dan de Nachtwacht maar net iets minder beroemd, namelijk Vermeers Gezicht op Delft. Dat hangt in het Mauritshuis in Den Haag. Proust schrijft erover in zijn speurtocht naar de verloren tijd.

Was ik even uitgekeken op het Kanaal, dan was er de wonderbare rommelzolder in het huis van mijn grootouders, vol met de spullen waar mijn vader en zijn broers zich in het Interbellum mee vermaakt hadden: een Meccano-doos met een elektromotortje dat na een kwarteeuw nog lekker draaide, plus een opwindbare duikboot die volgens de familieoverlevering onder water over het Kanaal kon varen. Ik durfde het niet te proberen. En dan ook nog talloze licht verslonsde blauwe deeltjes van Jules Vernes wonderbare reizen.

Kortom, een paradijs binnen en een paradijs buiten!

Tijdreizen kan misschien niet echt, maar wel in Virtual Reality. Vanaf het punt waar Vermeer Het Gezicht op Delft schilderde kunt u nu 360° rondkijken in de zeventiende eeuw. Zie wat Vermeer werkelijk zag én vanaf welke locatie hij zijn beroemdste werk schilderde. De reconstructie is gemaakt door Stichting Verborgen Stad, in samenwerking met Erfgoed Delft en het Vermeer Centrum Delft.

Binnenkort wordt ook een reconstructie gemaakt van de Markt in Delft, met het huis waar Vermeer opgroeide. Open deze link op uw computer of download de gratis app Canals5D op uw telefoon en ontdek wat Vermeer écht zag toen hij in 1660 zijn Gezicht op Delft schilderde.

Beeld: Gezicht op Delft (ca. 1660) van Johannes Vermeer is het beroemdste stadsgezicht uit de zeventiende eeuw. Het toont Delft vanuit het zuiden op een windstille dag.