Uit Maarten! 2023-1. Bestel losse nummers hier

‘Jij risee van de hele wereld én de onderwereld, Gods achterlijke loopjoch, kleinzoon van de baarlijke duivel en jeuk aan onze eikel. Varkenskop, paardenreet, schur­ftige hond, heidenvod, geneukt zij je moeder!’

U denkt wellicht: vast een fragment uit het woordelijk verslag van een plenaire vergadering van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Maar nee, dit stukje beledigingsproza is van ouder datum. Rond 1675 schreven de Zaporozje-kozakken een brief aan de Turkse sultan Mehmet. De sultan had de kozakken opgeroepen zich te onderwerpen. De brief is waarschijnlijk apocrief – maar te leuk om niet even aan te halen.

Een pikant detail: de betreffende kozakkenstam bewoonde delen van het huidige Oekraïne. En ook de huidige Oekraïne-crisis heeft­ een stortvloed aan diplomatieke beledigingen veroorzaakt. Ik noem de waanzinnig lange tafel die Poetin inzette om president Macron als een schoolkind op een afstandje te houden, en u begrijpt wat ik bedoel.

Vroeger stond diplomatie bekend als een roeping, die een ultieme beheersing van alle nuances in omgangsvormen en taal vereiste. Een diplomaat, zo was de stelregel, ‘is een oprechte gentleman die wordt uitgezonden om te liegen in het belang van zijn vaderland’. Je kunt twijfels hebben over het morele kompas van Henry Kissinger, maar hij won wel het vertrouwen van bijvoorbeeld de Chinese premier Zhou Enlai of de Syrische leider Hafiz al-Assad.

Toch is de kunst van diplomatiek beledigen van alle tijden. Er is een anekdote over Georges Clemenceau, de Franse premier tijdens de Eerste Wereldoorlog. Die zei over zijn Britse evenknie David Lloyd George: ‘Als ik toch eens kon pissen zoals hij ouwehoert.’

Op het hoogtepunt van de Cuba-crisis sneerde de Amerikaanse VN-ambassadeur Adlai Stevenson richting zijn onbewogen Sovjetcollega Valerian Zorin: ‘Ik bezit niet uw talent voor het zaaien van verwarring, voor verdraaiing, voor vaag taalgebruik of voor het spreken met een dubbele tong. En ik prijs me eerlijk gezegd gelukkig dat ik dit talent ontbeer!’ De Franse president François Mitterrand omschreef premier Margaret Thatcher ooit als ‘iemand met de blik van Stalin en het stemgeluid van Marilyn Monroe’.

Erdogan maakt zowat iedereen die hem tegenstaat uit voor nazi

Maar er is wel degelijk iets veranderd. Het lijkt de laatste jaren wel of de ‘subtiele’ kunst van diplomatiek beledigen is omgeslagen naar een alledaagse routine, waarbij de fijnzinnigheid ver te zoeken is. Vooral politici van populistische snit weten er raad mee. De Turkse president Recep Erdogan maakt zowat iedereen die hem tegenstaat uit voor nazi. Ook Nederland kreeg het predicaat ‘nazi-overblijfsel en fascistisch’. Boris Johnson schreef dan weer een nogal expliciete limerick over de liefdevolle gedachten die Erdogan zou koesteren voor kleinvee: ‘There was a young fellow from Ankara/ Who was a terrific wankerer/ Till he sowed his wild oats/ With the help of a goat/ But he didn’t even stop to thankera.’

Of neem Rodrigo Duterte, tot voor kort president van de Filippijnen: ‘Fuck you, Verenigde Naties, als je niet eens het bloedvergieten in het Midden-Oosten stopt. Hou je bek dicht, allemaal!’ En ook de Chinese warrior diplomats staan hun mannetje: ze maakten Australië uit voor ‘kauwgom onder de zolen van Chinese schoenen’.

President Poetin doet het zonder woorden. Hij komt regelmatig te laat opdraven bij afspraken met buitenlandse leiders. In 2007 zette hij kanselier Angela Merkel niet alleen een tijd in de wacht, maar nam vervolgens ook zijn labrador Konni mee naar het gesprek. Merkel was jaren eerder gebeten door een hond en bevroor zowat toen Konni haar besnuffelde. Ze kwam later op het incident terug: ‘Poetin vreest zijn eigen zwakte. Rusland stelt niets voor, hee­ geen succesvol politiek systeem of een sterke economie. Het enige wat ze hebben, is een hond.’

Vanwaar deze dumbing down van het dagelijkse diplomatieke taalgebruik? Het zal best eens te maken kunnen hebben met de heropleving van populisme en nationalisme. ‘De ander’ is al snel de ideale zondebok. Maar er is nog een verklaring, die ik interessant vind: de hedendaagse communicatierevolutie. De British Academy stelde onlangs vast dat computers en sociale media onze taalvaardigheid ernstig ondergraven, met gevolgen óók voor diplomatie als instrument van buitenlands beleid.

Des te meer reden om ChatGPT te verbieden binnen de diplomatie. Stel je eens voor dat we diplomatieke correspondentie aan chatbots overlaten: ‘Jij risee van de computerwereld én de kunstmatige intelligentie, Microso­fts achterlijke loopjoch, kleinzoon van de digitale duivel en jeuk aan onze muis. Schur­ftig beeldscherm, harde varkensschijf, ge-delete zij je moeder!’