Wat vindt de Duitse kiezer belangrijk? In de aanloop naar de verkiezingen op 26 september voeren de kwaliteiten en zwakheden van Angela Merkels mogelijke opvolgers de boventoon in de media, maar blijven concrete standpunten veelal onbesproken. Duitslanddeskundigen Hanco Jürgens, Willem Melching en Michèle de Waard geven hun visie. ‘De kiezer vraagt zich allereerst af welke invloed zijn stem heeft op het huishoudbudget.’

Door Erik van Klinken

Toen de CDU in 2017 voor het laatst Angela Merkel naar voren schoof als kanselierskandidaat, deed de partij dat met de slogan Für ein Deutschland, in dem wir gut und gerne leben. ‘Dat is de meest apolitieke campagne die je kunt voeren, “een land waar we goed en graag in leven”,’ stelt Hanco Jürgens, wetenschappelijk medewerker van het Duitsland Instituut Amsterdam. ‘Merkel had dan ook een heel depolitiserende werking.’ Jarenlang kon de CDU rekenen op het vertrouwen dat de gemiddelde Duitser had in het karakter van Mutti Merkel, die ook op het internationaal toneel bekendstond als betrouwbare crisismanager.

Ook bij deze verkiezingscampagne zoekt de Duitse kiezer naar veiligheid, die heel breed geïnterpreteerd kan worden. Jürgens noemt sociale en economische zekerheid, medische zorg en de aanpak van de klimaatcrisis. Politieke partijen kunnen stemmen winnen door zich op deze thema’s te profileren, maar dat debat lijkt grotendeels uit te blijven bij de verkiezingen. De persoonlijkheden van de verschillende partijleiders spelen de hoofdrol in de campagne. UvA-historicus Willem Melching constateert dat de meeste zorgen van de Duitsers niet aan de orde komen. ‘Daarom zou je ook niet te veel waarde moeten hechten aan de peilingen momenteel.’

Over de uitslag op 26 september valt nog veel te speculeren, zeker omdat 30 procent van de kiezers nog niet weet op wie ze gaan stemmen. Financieel en economisch journalist Michèle de Waard waarschuwt voor voorbarige conclusies. ‘Er is een groot verschil tussen wat opiniepeilingen suggereren en de werkelijke verkiezingsuitslag. Men is niet ontevreden over Merkel, dus het kan zijn dat men toch voor Armin Laschet gaat. Iemand die wil weten waar hij voor stemt, kiest voor de CDU.’

Angsten van Duitsers

Wat zijn dan die zorgen bij de Duitse kiezer? En wie is die kiezer precies? ‘Het viel me als NRC-correspondent in Bonn en Berlijn op dat de grondhouding van de Duitser conservatief is,’ zegt De Waard. Melching beaamt dit. ‘In Nederland is de Randstad dominant in de politieke cultuur, maar ook qua inwonersaantallen. De grootstedelijke cultuur van groen, links en jong krijgt relatief veel aandacht. In Duitsland woont de gemiddelde persoon in een stad van 50.000 inwoners, en die heeft een veel conservatievere levensstijl. In de media komt dat niet zo naar voren, maar de Duitse kiezer is eigenlijk een provinciaal met een navenant wereldbeeld.’

De partijkeuze van de Duitser wordt veelal bepaald door persoonlijke economische omstandigheden. ‘De meeste kiezers, een enkeling uitgezonderd, stemmen gewoon met hun portemonnee. Misschien niet zozeer jongelui die nog geen gezin of financiële verplichtingen hebben. Maar de meeste mensen met een baan en een huishouden zullen zich eerst afvragen welke invloed hun stem heeft op hun huishoudbudget,’ aldus Melching. Onderzoek wijst uit dat met name financiële zorgen breed gedragen worden in de Duitse samenleving. Uit een enquête van verzekeraar R+V over de angsten van Duitsers blijkt dat in 2021 de kosten van de coronapandemie (53%), stijgende levensonderhoudskosten (50%) en hogere belastingen door de EU-schuldencrisis (50%) de drie meest voorkomende zorgen zijn.

Haalbaar maar betaalbaar

Ook over migratie- en klimaatproblematiek maakt meer dan 40 procent van de Duitse bevolking zich zorgen. Tijdens een recent televisiedebat tussen Olaf Scholz (SPD), Armin Laschet (CDU) en Annalena Baerbock (Die Grünen) werd het woord Migration echter in anderhalf uur tijd niet één keer genoemd. De overstromingsramp in het voorjaar wierp de schijnwerper op de klimaatcrisis, maar op dat gebied wil de gemiddelde Duitser niet te veel geld uitgeven. Melching: ‘Wat de VVD zegt in Nederland, geldt ook voor de kiezer in Duitsland: haalbaar maar betaalbaar. De mensen willen best wel wat aan het klimaat doen, maar het mag niet te veel kosten.’