Je hoort dezer dagen mensen met enige regelmaat verzuchten: ‘Ach, als Poetin nu eens verdween, opgeruimd werd, plotseling zou doodgaan, dan zou de situatie rond Oekraïne er heel anders uitzien.’ Ten eerste denk ik niet dat Poetin plotseling zal vertrekken, goedschiks of kwaadschiks. Ten tweede geloof ik niet dat het vertrek van Poetin alles zal veranderen.

Voorwoord uit Maarten! 2022-2. Bestel losse nummers hier

Hoewel het schijnt dat zelfs in het Kremlin sommige mensen verbaasd waren door het even verrassende als krankzinnige besluit om Oekraïne te overweldigen, moeten we aannemen dat de beleidsbepalende elite in Moskou voor een groot deel even revanchistisch denkt als Poetin.

Poetin is afkomstig uit de FSB, de veiligheidsdienst van de Russische Federatie. Hij heeft het bureaucratisch apparaat gevuld met voormalige collega’s, die net als hij fundamenteel ondemocratische opvattingen koesteren en moord als een bruikbare en gerechtvaardigde politieke werkwijze beschouwen. Er zijn in Rusland ongetwijfeld tallozen die graag zouden zien dat Rusland een min of meer fatsoenlijke democratie wordt. Maar dat geldt evident niet voor een aanzienlijk deel van de bevolking, die geen enkele ervaring met een democratisch bestel heeft. Of het moest de bedroevende chaos zijn die de eerste president Boris Jeltsin in de jaren negentig veroorzaakte.

Alleen de EU is nog de stem van de rede

Poetin is nog steeds populair, zij het niet meer zozeer als in de eerste jaren, en dat geldt ook voor Stalin. Het is een ellendig, weerkerend patroon. Er zijn woelingen in Rusland, of een nieuwe politiek leider wil goed beginnen, en dat veroorzaakt hoopgevende signalen dat het nu echt, maar dan ook echt helemaal anders gaat worden. Ooit moet toch ook Rusland – een land met grote mogelijkheden – de weg naar een fatsoenlijk bestel kunnen vinden. Maar vervolgens sterft het democratische stekje onveranderlijk een treurige, droge dood. En Rusland blijft een potentieel noodweer. Een noodweer met een minderwaardigheidscomplex, altijd tekortgedaan. Een altijd aanwezige dreigende schaduw aan de oostgrens van Europa.

Wellicht zou daar nog wel mee te leven zijn, als dan tenminste in het verre westen de zon scheen. Maar op de Verenigde Staten, hoe dan ook Europa’s belangrijkste bondgenoot, valt niet langer te bouwen. Daar is het politieke bestel ontspoord; een van beide politieke partijen is in de greep van een leugenachtige populist geraakt. Diens mogelijke verkiezingsoverwinning in 2024 kan de stabiliteit van de wereld nog verder verstoren. Dan is alleen de EU nog de stem van de rede.