Wie had gedacht dat Donald Trump tijdens zijn presidentschap wel zou normaliseren, kwam er bedrogen uit. Maarten maakte na Trumps overwinning de balans op: ‘Trump blijft een leugenachtige kletsmajoor’.

Nog op de verkiezingsavond, 8 november 2016 om 22.15 uur, heb ik om 1000 euro gewed dat Hillary Clinton zou winnen. Dat leek op dat moment nog zeer waarschijnlijk. Daarna kantelde de situatie snel. Tot ieders verbazing en ontzetting won Donald Trump de verkiezingen. Trump zelf was ook verbaasd, hij had veel meer tijd besteed aan zijn verliezers- dan aan zijn overwinnaarstoespraak.

Hoe was het mogelijk dat vrijwel iedereen, de deskundigen voorop, het zo grondig bij het verkeerde eind hadden gehad? Overigens, voor ik verder ga met een mogelijke verklaring, moet natuurlijk worden geconstateerd dat Clinton doodgewoon en afgetekend had gewonnen. Zij behaalde bijna drie miljoen stemmen meer dan Trump. Dat zij verloor, was het gevolg van het overjarige en zonderlinge Electoraal College dat in de VS de uitslag van de presidentiële verkiezingen bepaalt.

In dat College heeft iedere staat evenveel stemmen als leden in het Huis van Afgevaardigden, plus twee stemmen voor de twee senatoren die elke staat heeft. De kandidaat wiens kiezers ongelukkig verdeeld zijn over de diverse staten kan de zogenoemde popular vote winnen en het presidentschap verliezen. Dat was voor Clinton in extreme mate het geval. Sinds 1876 was het verschil tussen de popular vote en de uitslag in het Electoraal College niet zo groot geweest.

Een van de belangrijkste oorzaken van het grote, maar onterechte vertrouwen in Clinton was het cultureel-politieke vooroordeel van de meeste journalisten en deskundigen. Die hadden geen oog voor de sterke electorale positie van de blanke kiezers zonder college-opleiding. Negentig procent van de journalisten en deskundigen had een tertiaire opleiding genoten. Bovendien waren zij sterk Democratisch georiënteerd, slechts 7 procent van hen was Republikeins.

Buitengewoon impopulair

Hoogopgeleiden konden zich simpelweg niet voorstellen dat een vulgaire oplichter als Trump kon winnen. Zodoende hadden zij geen oog voor de betrekkelijk zwakke positie waarin Clinton verkeerde. Na acht jaar Democratisch presidentschap heeft de Amerikaanse kiezer de natuurlijke tendens om voor een Republikeinse kandidaat te gaan. Ook de toestand van de economie speelde een rol van betekenis, en de economie kwakkelde.

Bovendien waren er in 2016 veel kiezers die nog niet wisten wat ze zouden gaan stemmen, in de laatste dagen voor de verkiezing zelfs nog ruim 14 procent. Daar komt nog bij dat Clinton een vrouw was en dat zij buitengewoon impopulair was. Dat laatste was Trump ook; samen waren zij het meest impopulaire kandidatenduo uit de electorale geschiedenis. Hoe dan ook: Clintons positie was structureel zwak. Dat zij zou winnen was waarschijnlijk, maar bepaald geen geheide zekerheid. Als het hem meezat, had Trump een kans.

Clinton en Trump waren de meest impopulaire kandidaten uit de electorale geschiedenis

 

Dan nu het Electoraal College, waar Clinton pijnlijk nipt verloor. Ter verklaring van Barack Obama’s electorale succes werd veel aandacht besteed aan de snel groeiende gekleurde minderheden in de VS, in het bijzonder de Latino’s. Overigens was Obama zowel in 2008 als in 2012 een veel sterkere kandidaat dan Clinton. In die analyses van de expansieve minderheden werd uit het oog verloren dat een ‘ouderwetse’ kiezersgroep, te weten blanke kiezers zonder college-opleiding, nog altijd groter was dan alle minderheden bij elkaar.

Zo becijfert statisticus Nate Silvers dat de minderheden 27 procent van het Amerikaanse electoraat vormden, maar de blanken zonder tertiaire opleiding liefst 42 procent. Juist die laatste groep ging massaal voor Trump, gevoelig als zij was voor het anti-elitaire, nationalistische en racistische populisme van Trump. Deze blanke kiezers waren geconcentreerd in ‘oude’ staten in het Middenwesten. In Michigan vormden zij 52 procent van het electoraat, in Pennsylvania 50 procent.

Volgens de deskundigen konden dergelijke staten eigenlijk niet Republikeins stemmen, ze hadden namelijk al een kwart eeuw Democratisch gestemd. Maar electorale geschiedenis zegt niet veel. Zo kwam het dat Clinton de verkiezingen verloor doordat Michigan, Pennsylvania en Wisconsin onverwacht Republikeins stemden. In alle drie die staten was het verschil tussen Clinton en Trump minder dan 1 procent.

Rampzalige brief

Het was een flinterdunne overwinning voor Trump, maar een overwinning. De verkiezing werd beslist door iets minder dan 80.000 stemmen. Clinton was zo zeker van haar zaak dat zij in Wisconsin niet eens campagne had gevoerd. Nate Silver is van mening dat Clinton de verkiezingen in de laatste week heeft verloren. De belangrijkste reden voor dat verlies op de valreep was volgens hem de zogenoemde ‘Comey Letter’. In juli 2016 had de FBI na langdurig onderzoek besloten dat het gebruik door Clinton van haar eigen particuliere server voor officiële berichten geen gevaar had opgeleverd voor de staatsveiligheid.

Clinton kreeg een standje van FBI-directeur James Comey, maar de FBI zag af van een gerechtelijke procedure. Dit tot verontwaardiging van de Republikeinen. Op 28 oktober, elf dagen voor de verkiezingen, kwam Comey volkomen onverwacht met het bericht dat de FBI het onderzoek heropend had. Dit naar aanleiding van een gerechtelijk onderzoek naar de zonderlinge, seksueel getinte twitterberichten van Anthony Weiner, de echtgenoot van Clintons belangrijkste medewerker.

Trump heeft sinds zijn ambtsaanvaarding elke dag vier of meer leugens verteld

 

Dat bericht sloeg in als een bom. Het beheerste een week lang het nieuws. In de opiniepeilingen was dat goed te zien. Hoe groot precies het effect was, is niet geheel duidelijk, maar het was voldoende om Clinton nog veel kwetsbaarder te maken in het Middenwesten. Denk daarbij aan de ruim 14 procent van de kiezers, die hun stem nog niet bepaald hadden. Die kozen nu in meerderheid voor Trump. Twee dagen voor de verkiezingen meldde Comey dat er eigenlijk niets aan de hand was, maar toen was het te laat. Comey zelf heeft waarschijnlijk gedacht dat Clinton er zo goed voorstond, dat zijn brief geen rampzalige gevolgen zou hebben. Trumps overwinning was niet waarschijnlijk, maar wel degelijk mogelijk. Clintons structureel zwakke positie in combinatie met de Comey Letter hielp Trump in het Witte Huis.

‘Alternatieve feiten’

Wat heeft Trump van het presidentschap terecht gebracht? Wie had gedacht dat het presidentschap Trump zou normaliseren, kwam bedrogen uit. Hij bleef de leugenachtige kletsmajoor, die hij ook als kandidaat was. Hij heeft sinds zijn ambtsaanvaarding gemiddeld elke dag vier of meer leugens verteld. Het was eigenlijk al direct raak. Toen duidelijk werd dat er bij de inauguratie van Obama veel meer toeschouwers waren geweest, werd dat door het Witte Huis glashard ontkend, ondanks luchtfoto’s die volstrekt overtuigend waren. ‘Alternatieve feiten’ demonstreerden volgens de woordvoerders van de nieuwe president dat Trump veel meer toeschouwers had.

Vervolgens beweerde de nieuwe president zonder ooit een schijn van bewijs te leveren, dat Clintons overwinning in de popular vote te danken was aan de miljoenen stemmen van illegale immigranten. Hij beweerde ook, opnieuw zonder enig bewijs, dat Obama hem had afgeluisterd in zijn Trump Tower. We hoeven deze opsomming niet voort te zetten, de president bleef tegen de klippen op liegen. Er is aan hem zonder enige twijfel een steekje los.

Van zijn grote verkiezingsbeloften is helemaal niets terecht gekomen. De eindeloos beloofde afbouw van Obamacare werd meerdere malen ingezet, maar zonder succes. De Republikeinse wetgeving hierover zou meer dan 20 miljoen Amerikanen beroven van een betaalbare ziektekostenverzekering. Een besluit van ronduit verbijsterende, stompzinnige onverantwoordelijkheid. Doordat de Republikeinen slechts een kleine meerderheid in de Senaat hebben, konden drie senatoren de dood van Obamacare blokkeren.

De poging tot afbouw van Obamacare is van een ronduit verbijsterende, stompzinnige onverantwoordelijkheid

 

Trump was zijn campagne begonnen met een van alle realiteitszin gespeende filippica tegen Mexicaanse immigranten. Dat waren volgens hem allemaal verkrachters en drugscriminelen. Voortaan zouden die buiten de deur worden gehouden door de bouw van een enorme muur langs de Amerikaans-Mexicaanse grens. Die muur zou door de Mexicanen worden betaald. De muur is des te onzinniger omdat de migratie van Mexicanen naar de VS al jaren afneemt.

Wellicht de belangrijkste belofte van Trump was een reusachtig plan voor de reparatie van de sterk vervallen Amerikaanse infrastructuur. Daarmee zouden zijn meest enthousiaste kiezers, de werkloze blanke arbeiders uit het Middenwesten, aan het werk geholpen kunnen worden. Ook daarvan is natuurlijk niets terechtgekomen.

Puberale vernietigingsbluf

Van daadwerkelijk beleid blijkt Trump geen enkel verstand te hebben. Voor zover hij iets heeft gerealiseerd betrof het steeds ‘executive orders’ of niet wettelijk vastgelegde regelgeving, terreinen waar de president brede bevoegdheden heeft. Zo trok hij de VS terug uit een handelsverdrag met pacifistische naties en uit het Parijse milieuakkoord. In de buitenlandse politiek heeft de president vooral angst en verwarring gecreëerd. Niet voor niets  noemde zijn eigen minister van Buitenlandse Zaken, Rex W. Tillerson, hem een  ‘moron’.

Niet voor niets noemde zijn eigen minister van Buitenlandse Zaken, Rex W. Tillerson, hem een  ‘moron’

 

Zijn dreigementen om het nucleaire verdrag met Iran op te zeggen waren nergens op gebaseerd. Alle andere betrokken naties zijn het erover eens dat Iran zich keurig aan de regels heeft gehouden. Trumps retoriek in de kwestie Noord-Korea was gevaarlijk en buiten alle proporties. Zijn puberale vernietigingsbluf brengt aanzienlijke risico’s met zich mee. Van enig overleg en denkwerk lijkt hier in ieder geval geen sprake te zijn.

Trump is nooit een echte president geweest, hij speelde het alleen. Hij schijnt ook uren naar zichzelf te kijken. Hebben de media kritiek op hem dan spreekt hij over fake news en komt hij met de volgende samenzweringstheorie op de proppen. De president is een ijdel en ongedurig kind dat voor zijn verjaardag het machtigste en meest complexe speelgoed ter wereld ten geschenke heeft gekregen: het presidentschap van de VS. Zijn presidentschap was een tragikomische demonstratie van populistisch nihilisme.