Een besmet verleden, corruptieschandalen en een controversiële amnestiewet. Het cv van Desi Bouterse oogt niet bepaald fraai. Journalist Pieter van Maele schreef eerder voor Maarten! een treffend profiel van de voormalige dictator. 

Het was niet eens de verkiezingsoverwinning van Desi Bouterse die op 25 mei 2010 in Paramaribo de meeste opwinding veroorzaakte. Dat de charismatische ex-legerleider en moordverdachte het erg goed zou doen bij de kiezer, was op voorhand al wel duidelijk. Neen, het was vooral de reactie van toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Maxime Verhagen die stof deed opwaaien. Nog voor alle stemmen goed en wel geteld waren, liet hij geen twijfel bestaan over de Haagse kijk op de democratische keuze van de Surinamers. ‘Suriname heeft gekozen voor verandering. We kunnen echter niet van tafel vegen dat Bouterse veroordeeld is tot elf jaar gevangenisstraf wegens drugscriminaliteit. In Suriname loopt ook een onderzoek naar de Decembermoorden. Hij is hier bijgevolg niet welkom.’

Wanneer in twee maanden op moeizame wijze een regering is gevormd en Bouterse de presidentiële ambtsketen van de republiek omgehangen krijgt, doet de minister er nog een schepje bovenop. Verhagen herhaalt dat het nieuwe Surinaamse staatshoofd in Nederland niet welkom is, ‘behalve om zijn gevangenisstraf uit te zitten’. Net zomin als Verhagen lijkt de Surinaamse gemeenschap in Nederland te snappen hoe uitgerekend Bouterse democratische verkiezingen kan winnen. Was hij niet de man die op 25 februari 1980 de democratisch gekozen regering had weggeschoten? Stortte hij Suriname niet in een internationaal isolement door op 8 december 1982 vijftien critici van zijn militaire bewind te laten executeren – de zogenoemde Decembermoorden? En rolde hij de rode loper niet uit voor Colombiaanse drugsdealers, wat hem in 2000 een Nederlandse veroordeling van elf jaar voor cocaïnesmokkel opleverde?

Dat Bouterse in 2015 opnieuw werd herkozen tot president was volgens strafpleiter Gerard Spong een ramp voor Suriname. Het land probeert economisch al jaren uit een dal te kruipen. Bovendien kwam Suriname onder Bouterse opnieuw in een politiek isolement terecht. Geen enkele politicus van naam of faam wil immers zijn handen vuilmaken aan zo’n man. Volgens de in 2012 overleden schrijver Anil Ramdas was het succes van Bouterse te verklaren doordat de Surinamers ‘moreel failliet’ zijn: ‘Het beeld dat met zijn presidentschap opdoemt is er een van een verlaten land, eenzaam en verstoten. En omdat hij democratisch gekozen is, is de ellende dat de wereld niet anders kan dan afwachten: tot de drugsbaronnen alle sectoren van de economie hebben overgenomen, de criminaliteit in alle facetten van het leven is doorgedrongen en de mensen uit pure wanhoop schreeuwen om hulp.’

Die onheilsvoorspellingen bleken niet helemaal terecht. Want het gaat het kleinste land van Zuid-Amerika economisch dan nog steeds redelijk voor de wind. Het presidentschap van de ex-dictator had daar destijds niks aan veranderd. De economische groeispurt begon in 2001, voortgestuwd door belangrijke economische en monetaire hervormingen van ex-president Ronald Venetiaan, een gezworen aartsvijand van Bouterse. Sindsdien groeit Suriname quasi-onafgebroken met 4 à 5 procent per jaar. De kloof tussen arm en rijk is er nog steeds enorm, maar de gestegen welvaart voel je op straat. Bekijk beelden uit Suriname uit de jaren negentig, en je ziet roestige derdehandswagens hobbelen over kapotte wegen, lege winkelschappen en een bevolking die overleeft dankzij dozen vol koffie, jam en toiletpapier die familieleden uit Nederland opsturen. Tegenwoordig liggen Surinaamse supermarkten bomvol importproducten, denderen er blinkende bolides uit Japan over gloednieuwe asfaltwegen en kun je tot in het diepe binnenland mobiel whatsappen. Van schaarste is geen sprake, en ook met de armoedebestrijding gaat het de goede kant op. Verdiende de gemiddelde Surinamer bij het aantreden van Bouterse in 2010 nog 650 euro per maand, drie jaren later – toen de meest recente berekening werd gemaakt – was dat al 760 euro. In 2005 moesten de Surinamers het elke maand nog zien te rooien met amper 280 euro, bijna driemaal zo weinig.

Elke bevolking die overeind krabbelt uit armoede zal stemmen op de leider die de inkomsten verhoogt, ook al heeft die een besmet verleden

Die gestegen welvaart is te danken aan de massale winning van bovenal olie en goud – grondstoffen die in Suriname letterlijk voor het oprapen liggen. Tussen 2010 en 2013 sneuvelde het ene historische goudprijsrecord na het andere. Dat is uiteraard niet de verdienste van Bouterse, maar die greep het momentum wel aan om een miljoenendeal te sluiten met de Amerikaanse goudmultinational Newmont, iets wat de regering-Venetiaan ondanks jaren onderhandelen niet lukte. Het bedrijf begint in 2017 in het zuidoosten van het land naar goud te graven, en investeert maar liefst 1 miljard dollar. Met het Canadese goudbedrijf Iamgold sloot Bouterse eveneens een megadeal, van 1,5 miljard dollar. De president had die buitenlandse kapitalen broodnodig om zijn verkiezingsbeloften te verwezenlijken. Die waren namelijk niet gering: van nieuwe snelwegen, 18.000 sociale woningen, viaducten, diepzeehavens, cruiseterminals, vliegvelden en woontorens tot hogere pensioenen, kinderbijslag en gratis ziektekostenverzekeringen. De nieuwe snelwegen en viaducten zijn er nog lang niet, maar van zijn zogenoemde ‘sociaal contract’ maakte Bouterse wel werk. Er kwam een algemene ziektekostenverzekering, gratis gezondheidszorg voor kinderen en bejaarden en – na veertig jaar debatteren – eindelijk een minimumloon (1,50 euro per uur).

De kinderbijslag steeg van 0,75 euro per kind per maand naar 10 euro, de pensioenen van 70 euro naar 130. Het zijn voor Suriname significante bedragen, die ook de oppositie dwingen toe te geven dat ze bepaalde zaken over het hoofd hebben gezien. Deze verbeteringen zijn meteen ook de belangrijkste reden waarom Bouterse momenteel zo populair werd. Niet alleen onder de grote groep jongeren die de donkere jaren tachtig nooit hebben meegemaakt, zoals vaak als verklaring wordt genoemd, maar ook onder alle lagen van de Surinaamse bevolking. It’s the economy, stupid! Noem het immoreel, maar elke bevolking die overeind krabbelt uit armoede zal in de eerste plaats stemmen op de leider die de maandelijkse inkomsten verhoogt, ook al heeft die een besmet verleden. Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral.

Net zomin als de economische groei van Suriname onder Bouterse stokte, werd de republiek opnieuw een pariastaat. In die jaren was president Bouterse voorzitter van grote, regionale organen als de Caricom (‘de EU van de Cariben’) en Unasur (de Unie van Zuid-Amerikaanse Naties). Hij legde staatsbezoeken af aan China, Haïti, Venezuela en Cuba. In Paramaribo was hij tijdens internationale conferenties gastheer voor zo goed als alle staatshoofden van het continent. Het omslachtig te verkrijgen toeristenvisum voor Suriname werd vervangen door een vlot verkrijgbare toeristenkaart. Nederlandse bedrijven als Ballast Nedam en MNO Vervat bouwen bruggen en asfalteren wegen, Heineken brouwt Parbo Bier, Boskalis delft bauxiet, een supermarkt met Albert Heijn-producten is in de maak.

Sinds eind 2014 is er zelfs weer een Nederlandse ambassadeur in Paramaribo, iets waarvoor Den Haag twee jaar lang heeft gelobbyd bij Bouterse. Ironisch genoeg was het dus de voormalige dictator die erin slaagde de ramen en deuren te openen van dat zo in zichzelf gekeerde landje, en niet zijn salonfähige voorganger Venetiaan. In 2011 lekten geheime ambtsberichten uit van de Amerikaanse ambassade (de zogeheten ‘Wikileaks’) waarin cynisch werd opgemerkt dat de regering-Venetiaan bijna nergens een mening over had. De onafhankelijkheid van Kosovo, het nucleaire programma van Iran of rellen in Zimbabwe – Paramaribo nam nooit een standpunt in. En wat te denken van een topontmoeting tussen Caribische leiders en toenmalig VS-president George W. Bush in 2007, waar Venetiaan als enige staatshoofd niet kwam opdagen? Hij vond die dag zijn verjaardagsfeestje belangrijker.

Door de amnestiewet bleef de Surinaamse samenleving sterk verdeeld in voor- en tegenstanders van de ex-militair

Was het dan allemaal rozengeur en maneschijn langs de oevers van de Suriname-rivier? Verre van. Bouterse heeft in zijn regeringsjaren een aantal belangrijke beloften verbroken. Vooraf had hij beloofd het Decembermoordenproces ongemoeid te laten, de zaak waarin hij als hoofdverdachte terechtstaat voor moorden uit 1982. Niets bleek minder waar toen hij schaamteloos een amnestiewet door het parlement liet jagen. Door de amnestiewet bleef de Surinaamse samenleving sterk verdeeld in voor- en tegenstanders van de ex-militair. Tegenstanders worden weggezet als landverraders en staatsvijanden. De ambitie om zich tijdens zijn presidentschap te ontpoppen tot een ‘vader van alle Surinamers’ heeft Bouterse dan ook allerminst waargemaakt.

Zijn regeerperiode werd bovendien verder ontsierd door talloze corruptieschandalen. Bouterse ontsloeg in totaal vijftien (onder)ministers, niet zelden wegens zelfverrijking. Corruptiekampioen was ex-minister Ramon Abrahams, die voor 40.000 euro zijn dienstwagen liet pimpen, met staatsgelden bestellingen plaatste bij het computerbedrijf van zijn kinderen en aanbestedingen gunde aan aannemers, in ruil voor enveloppen vol dollars. Schandalig, maar helaas niks nieuws onder de zon in Suriname. Toen Venetiaan in 2010 de verkiezingen verloor, beloonde zijn aftredende regering zichzelf met grote lappen grond. Ministers namen zichzelf op de laatste dag van hun legislatuur in dienst als ambtenaar, zodat ze op ‘hun’ ministeries konden blijven werken. Venetiaan incasseerde zelf 65.000 euro ‘achterstallig vakantiegeld’, dat hij naar eigen zeggen gebruikte om zijn huis te schilderen.

Veel kritiek was er op de manier waarop Bouterse het land leidde: als een oppermachtige, executieve president, soms neigend naar het dictatoriale. De echte macht lag niet bij de regering, maar bij het kabinet van de president, waaronder Bouterse talloze ‘presidentiële commissies’ liet draaien. Dat waren machtige schaduwregeringen die belangrijke besluiten namen over bijvoorbeeld grote investeringsprojecten, de staatsveiligheid, een grondwetsherziening en onderwijshervormingen. Naar die commissies stroomden elk jaar miljoenen euro’s, zonder dat ze aan het parlement verantwoording hoefden af te leggen over het gebruik daarvan.

Dan is er nog de sappige affaire rond enfant terrible Dino Bouterse, zoon van de president, die medio 2013 in Panama werd gearresteerd en op 10 maart in New York werd veroordeeld tot zestien jaar cel. De presidentszoon wilde wapens en drugs smokkelen naar de VS én had Amerikaanse undercoveragenten, vermomd als terroristen, toegezegd een trainingskamp voor hen op te zetten in de jungle. Het schandaal maakte pijnlijk duidelijk dat de familie Bouterse nog steeds tot over de oren in de cocaïnehandel zit – al deed papa Bouterse de zaak voor de bühne af als een internationaal complot. Maar de stuitende kwesties bleken geen van alle enige invloed op de populariteit van Bouterse.

Kritiek was er op de manier waarop Bouterse het land leidde: als een oppermachtige, executieve president, soms neigend naar het dictatoriale

De toenmalige peiling gaf hem in zijn eigen kiesdistrict Paramaribo 46 procent van de stemmen, terwijl de oppositie er bleef steken op 17 procent. In Wanica, het district van Chandrikapersad Santokhi, voorzitter van de Vooruitstrevende Hervormings Partij, zou de president 44 procent van de stemmen halen. Maar zoals economische voorspoed in belangrijke mate zijn populariteit verklaarde, kostte een sputterende economie hem de kop. De uitgaven voor verhoogde pensioenen, kinderbijslag en gratis ziektekostenverzekeringen stegen véél sneller dan de inkomsten. Tegelijk stroomde het geld lang niet meer zo vlot binnen als voorheen, door kelderende prijzen voor goud en olie – de twee grondstoffen waar de Surinaamse economie op drijft.

Tijdens de verkiezingen van 2020 verkreeg zijn partij minder dan een derde van de zetels in de Assemblee. Op 13 juli 2020 werd oppositieleider Chan Santokhi als president geïnaugureerd. Hij kwam aan het roer te staan van een land in diepe crisis, vergeven van corruptie en opgezadeld met een torenhoge staatsschuld en bergen uitstaande schulden bij China.

Ondertussen is Bouterse, vanwege zijn betrokkenheid bij de Decembermoorden, door een Surinaamse krijgsraad tot twintig jaar cel veroordeeld. Tegen dit vonnis verzet de voormalige dictator zich tot op heden. Want als we Bouterse moeten geloven is de rechtszaak steevast politiek gemotiveerd.

Maarten: ‘Dat Suriname lange tijd koos voor Bouterse als president vind ik, gezien zijn verleden, absoluut onacceptabel. Pieter Van Maele laat in dit artikel duidelijk zien dat economische voorspoed blijkbaar zwaar weegt voor de Surinamers. In feite is Suriname een soort Rusland in het klein. Beide landen hebben lange tijd een moordenaar als president gehad, en beide landen zijn economisch erg afhankelijk van hun grondstoffen. De posities van Bouterse en Poetin lijken stevig, maar als de grondstofprijzen verder dalen is dat in twijfel te trekken.’