Een enigszins eigenaardige onderafdeling van de geschiedschrijving betreft de geschiedenis van de toekomst, dat wil zeggen van datgene dat men dacht, vreesde of hoopte dat in de toekomst zou gebeuren. Die toekomst is meestal ruimschoots verleden tijd geworden, zodat wij weten wat er van de voorspelde toekomst terecht is gekomen.

Wij worden meestentijds het meest gefascineerd door voorspellingen die wellicht ooit vergezocht leken, maar die ondertussen zijn uitgekomen. Die fascinatie is wel begrijpelijk, maar historisch gezien zijn onjuiste voorspellingen minstens even interessant als juiste voorspellingen. Bij die voorspellingen moet het er wel een beetje serieus aan zijn toegegaan. De voorspellingen in de astrologierubriek van de vrouwenbladen zijn wellicht interessant als culturele barometer, maar verder toch volkomen onzinnig. Datzelfde geldt voor tarotkaarten, glazen bollen, de ingewanden van dieren, overvliegende vogels of occulte praktijken. Veel zogenaamde toekomstvoorspellingen zijn zo vaag dat er altijd wel iets van uit lijkt te komen.

De succesvolste toekomstvoorspellers weten wel iets van techniek, kunnen logisch denken en leefden na of tijdens de enorme kennisexplosie van de periode 1825-1905. Niet voor niets werd Jules Verne in 1828 geboren en stierf hij in 1905. Rond Vernes geboorte hield Faraday zich bezig met het elektromagnetisme en in het jaar van zijn dood publiceerde Einstein zijn speciale relativiteitstheorie. In de loop van die ruim zeven decennia werden de grondslagen gelegd van de wereld waarin wij leven.

Kijken we nu naar de geruchtmakende toekomstvoorspellingen uit de negentiende eeuw, dan ontdekken we dat het steeds gaat om extrapolatie van bestaande technologie op logische gronden. Samuel Morse vond in de jaren veertig van de negentiende eeuw de telegraaf uit en de telegraaf leidde tot de uitvinding van de telefoon. Wie na kon denken zag vervolgens de netwerkmogelijkheden van die uitvindingen. Het telegraafnetwerk is ook wel beschreven als het eerste internet.

Jules Verne schreef in 1863 een dystopische roman over Parijs in het jaar 1960. Hij doet daarin opmerkelijke voorspellingen, zoals voertuigen met verbrandingsmotoren. Maar zoiets zong al jaren rond. Verne was een intelligente man, die goed op de hoogte was van technische vernieuwingen. Al zijn voorspellingen zijn in feite intelligente extrapolaties. Dat geldt voor vrijwel alle voorspellingen in die creatiefste van alle eeuwen. Niet om flauw te doen over 1905, maar Einstein moet zijn basisideeën nog in de negentiende eeuw hebben bedacht. In de negentiende eeuw reden treinen al verbazend hard, het was niet zo moeilijk te voorspellen dat ze nog veel harder zouden kunnen rijden. Inderdaad: de tgv! In de late negentiende eeuw was de uitvinding van het vliegtuig onvermijdelijk en toen het vliegtuig er eenmaal was, was het eerste moderne vliegtuig, de dc3, even onvermijdelijk. Daarna werden vliegtuigen met straalturbines steeds groter en sneller. Dus lag de volgende stap technisch voor de hand: het supersone passagiersvliegtuig. Daarover schrijft Fanta Voogd in dit boek een heel instructief stukje. Ja het kon, ik ken mensen die met de Concorde hebben gevlogen. Maar de Concorde was de toekomst niet, de toekomst was een forse zijstap: de Boeing 747. Deels ontworpen als vrachtvliegtuig, maar onverwacht de oorzaak van een revolutie in het luchtverkeer.

Vaak voorspeld is ook het bewegende trottoir; een horizontale roltrap. Technisch best  mogelijk, maar kennelijk ongewenst en overbodig, al worden ze op vliegvelden wel gebruikt.

Hoe verder? Massaal ruimtetoerisme! Onze miljardairs zijn al begonnen met kostbare hopjes naar de gewichtloosheid. Overal lees ik dat Mars lonkt. Laat ik mij ook aan een voorspelling wagen: Mars zal technisch nog wel mogelijk zijn, maar zeker niet massaal. De hele rest is onzin. U kunt beter een Star Wars-film opzetten.

Voorwoord door Maarten Van Rossem uit: Futurama: Een kroniek van de toekomst van Fanta Voogd (2022). Bestel het boek hier