In de decennia na de Tweede Wereldoorlog waren er twee democratieën die alom werden bewonderd, en voor vele andere democratieën als voorbeeld werden gezien. Dat waren natuurlijk de Engelse en de Amerikaanse democratie. Dat die beide naties de oorlog hadden gewonnen – uiteraard samen met de Sovjet-Unie, maar daar werd zelden de nadruk op gelegd – speelde daarbij een niet onaanzienlijke rol.

Uit Maarten! Bestel losse nummers hier.

Winston Churchill en Franklin Roosevelt waren politieke helden zonder weerga. Politiek denkers waren van mening dat de werkwijze van het Engelse en Amerikaanse politieke systeem deels het politieke succes verklaarde. Zowel in Engeland als in de VS was en is sprake van een tweepartijensysteem dat ogenschijnlijk een grote en overtuigende duidelijkheid verschaft. Al is die duidelijkheid in de VS niet altijd zo groot als in Engeland, aangezien Witte Huis en Congres in verschillende handen kunnen zijn. Vooral het Amerikaanse presidentschap werd echter bewonderend beschouwd. Zoiets geweldigs zou elke democratie moeten hebben: een aansprekende, soms heroïsche leider die democratisch werd gekozen in een groots politiek proces.

Een tweede oorzaak van het unieke Engelse en Amerikaanse politieke succes was het uiterst pragmatische, niet-ideologische karakter van de Engelse en Amerikaanse politieke traditie. Zo waren verstandige compromissen altijd mogelijk. Sinds de jaren zestig wordt beweerd dat we het Nederlandse politieke systeem naar Engels-Amerikaanse snit zouden moeten veranderen: denk aan een districtenstelsel en een gekozen minister-president. Degenen die dat nog steeds wenselijk vinden, hebben kennelijk de afgelopen kwarteeuw geen kranten gelezen.

De Engelse en Amerikaanse democratie zijn ondertussen ingrijpend uit de rails gelopen. Wat ooit zo geweldig functioneerde, heeft zich pervers ontwikkeld. Een tweepartijensysteem blijkt ook een koortsige, niet meer te stoppen polarisatie te kunnen ontwikkelen. Beide systemen, die ons ooit ten voorbeeld werden gesteld, zijn volledig disfunctioneel geworden.

Het Amerikaanse politieke systeem is geblokkeerd en van het ooit geroemde pragmatisme is weinig meer over. Een kleine meerderheid van de Engelse kiezers heeft zelfs op grond van niets dan leugens en emotionele kletskoek voor de Brexit gekozen. In de Britse politiek blijft het populisme op de loer liggen. Bij de algemene verkiezingen van 4 juli 2024 behaalde Reform UK, onder leiding van Nigel Farage, 14,3% van de stemmen, waarmee het de derde grootste partij werd. In de VS heeft de Republikeinse Partij zich ontwikkeld tot een onaangenaam gezelschap van ideologische scherpslijpers, dat niet terugschrikt voor beperking van de democratie, chantage en sabotage van de constitutionele regels. De gekozen politiek leider is niet veel meer dan een schertsfiguur. Het kan verkeren!