Amerikanen zijn dom. Toen ik nog in Amerika werkte, probeerde ik dat clichébeeld altijd te bestrijden. Hoe zouden al die dommeriken in het zogenoemde machtigste en succesvolste land aller tijden kunnen wonen, vroeg ik dan. Dat blijkt toch mogelijk, ontdekken de Amerikanen nu ook zelf steeds meer. ‘Ons land verdrinkt in een vloedgolf van domheid,’ schrijft commentator Alan Caron. ‘Die is een grotere bedreiging dan duizend ISIS-terroristen.’

Met domheid bedoelt hij niet zozeer onwetendheid, al zijn de Amerikanen ook daar goed in. Mede dankzij hun slechte basis- en voortgezet onderwijs blonken de Amerikanen altijd al uit in een gebrek aan kennis. ‘In welk land ligt het Panamakanaal?’ vraagt een Amerikaanse YouTube-interviewer aan voorbijgangers. ‘In Florida,’ oppert er een. ‘Pakistan,’ zegt een ander.

Caron doelt vooral op de domheid die Amerika in haar greep houdt en die bestaat uit het opzettelijk verwerpen van de waarheid ten gunste van fantasieën, waanideeën en complottheorieën. Amerika wordt geregeerd door mensen die, als ze zelf al niet dom zijn, domheid in anderen stimuleren en uitbuiten.

Donald Trump heeft er zijn presidentschap zelfs aan te danken; kiezers namen hem pas serieus toen hij een waanidee begon te verspreiden: hoe vaker hij beweerde dat Obama niet in Amerika was geboren, des te beter hij het deed in de peilingen. Ook als president blijft hij absurditeiten debiteren, bijvoorbeeld dat 3 miljoen illegale vreemdelingen stiekem op Hillary Clinton hebben gestemd. Zaken die wel overtuigend waar zijn, doet hij juist af als onzin. Zoals het feit dat klimaatverandering wordt veroorzaakt door de uitstoot van broeikasgassen. Volgens hem ‘een neptheorie uit Chinese koker’.

Bij Republikeinen is kennis verdacht geworden, deskundigheid elitair

‘De feiten doen er niet meer toe,’ schrijft Charles Pierce in zijn boek Idiot America. How Stupidity Became a Virtue in the Land of the Free. Kennis is verdacht geworden, deskundigheid elitair. Redenen voor de meeste Republikeinen in het Congres om net als Trump wetenschappelijke bewijzen voor klimaatverandering met gemak naast zich neer te leggen.

Amerika heeft altijd een haat-liefdeverhouding gehad met zijn intellectuele fundamenten. In 1963 schreef politicoloog Richard Hofstadter er een beroemd boek over: Anti-intellectualism in American Life. Hij zocht de oorzaken voor de domheid van Amerikanen vooral in de belangrijke rol die godsdienst speelde in het jonge land. Geleerde predikanten legden het met hun droge presentatie al vroeg af tegen charismatische showmannen zonder opleiding die kennis als hinder beschouwden, maar wel hun publiek wisten te bereiken en opzwepen. Nog steeds zijn de succesvolste predikanten tv-kwakzalvers die apocalyptische kolder uitslaan.

Het wantrouwen jegens wetenschap, zoals in de klimaatdiscussie, was er ook al vroeg. Wetenschappers waagden het immers om met hun evolutietheorieën het bijbelse scheppingsverhaal in twijfel te trekken. Amerika is misschien wel het enige land waar nog steeds een discussie woedt over de vraag of de wereld door God in zeven dagen uit de grond is gestampt.

Dat Amerikanen lastige feiten makkelijk terzijde schuiven heeft ook te maken met hun ondernemerscultuur. Daarin tellen snelle beslissingen en een slim verkoopverhaal zwaarder dan het zorgvuldig afwegen van voors en tegens. Zowel de vorige Republikeinse president, George Bush, als Trump vertrouwt liever op gut(instinct) dan op verstand.

Nog steeds zijn de succesvolste predikanten tv-kwakzalvers die apocalyptische kolder uitslaan

Als correspondent zag ik veel Amerikanen die helemaal opgingen in hun verbeelding. In de Rocky Mountains bezocht ik eens een groepje burgers dat mij vertelde hoe de Verenigde Naties op het punt stonden de macht over te nemen. Had ik die ongemarkeerde zwarte helikopters niet zien rondvliegen? Een vrouw van in de tachtig, met piratenooglap, liet me in haar armoedige caravan zien waar ze een geweer had verstopt. De VN zouden Amerika alleen over haar lijk veroveren!

Maar waren het toen nog gekkies in de marge, dankzij internet en een versplinterd medialandschap verspreiden complotdenkers hun theorieën nu razendsnel. Er valt bovendien goed geld mee te verdienen. Alex Jones verspreidt zijn complottheorieën via een dagelijks radioprogramma en de internetsite infowars.com. Als hij zijn achterban wijsmaakt dat de overheid ‘feminiserende’ chemicaliën aan het drinkwater toevoegt, verkoopt hij even later de pillen die het ‘tegengif’ zijn.

Jones heeft een enorm publiek en doet veel kwaad. Zo heeft hij jarenlang zijn volgelingen ervan overtuigd dat de grootste slachtpartij op een high school, in 2012, nooit heeft plaatsgevonden. In Sandy Hook-school in de staat Connecticut waren volgens hem helemaal geen twintig kinderen en zes volwassenen door een scholier doodgeschoten. Dat waren acteurs! En hun ‘ouders’ stonden ook alleen maar te huilen omdat de overheid ze had ingehuurd.

Nabestaanden die werden gestalkt door complotdenkers smeekten de toenmalige president in te grijpen. Maar Trump tilde Jones juist op een voetstuk door hem een interview te geven en te complimenteren: ‘Geweldig, wat een invloed heb jij!’

De gevestigde media, voor wie het achterhalen van de waarheid nog heilig is, zet hij nog altijd in de hoek als ‘nepmedia’ en ‘de vijand van het Amerikaanse volk’. Niet zo gek dus dat de Amerikanen steeds dommer worden. Laten we hopen dat Trumps desastreuze eerste presidentiële termijn toch tot enige inkeer heeft geleid onder de Amerikaanse bevolking en niet voor herhaling vatbaar is.

Max Westerman is journalist. Hij was Amerika-correspondent voor RTL Nieuws tussen 1991 en 2006, maakte tv-series en schreef de bestsellers Max and the city en In alle staten. Westerman schrijft regelmatig columns en essays voor het tijdschrift Maarten!.