De Annunciatie is een veel voorkomend thema in de lange geschiedenis van de beeldende kunst. Het is de aankondiging aan Maria door de aartsengel Gabriël dat zij op maagdelijke wijze zwanger zal worden.

Op het middenpaneel van dit altaarstuk wordt dit moment afgebeeld. Bijzonder is dat de gebeurtenis zich in een gewone kamer afspeelt. Maria zit te lezen en kijkt op noch om. De engel is blijkbaar zojuist neergedaald want de beide kaarsen zijn uitgewaaid. Het is duidelijk dat de maker het perspectief nog niet voor 100 procent onder de knie heeft, kijk maar naar de tafel. De schilder wil ook de lelietak in de vaas schilderen, het symbool voor de maagdelijkheid van Maria, en wil het boek laten zien dat op de tafel ligt, evenals de kandelaar met de kaars die net uitgegaan is.

Er is sprake van twee boeken, zijn dit het Oude en het Nieuwe Testament?

Maar wat natuurlijk ieder weldenkend mens bezig hield: hoe kan je maagdelijk zwanger raken? De kerk heeft er de nodige concilies aan gewijd.

Als je goed kijkt naar het middenpaneel zie je links twee ronde ramen. Via het meest linker raam daalt op gouden stralen een klein figuurtje met een kruis, Christus dus, naar beneden. Trek je een lijn naar Maria, dan zie je dat je precies bij haar oor uitkomt. Een veel voorkomende theorie was dan ook dat de conceptie via het oor had plaats gevonden. Op veel panelen en schilderijen met een annunciatie zie je een dergelijke afbeelding van de conceptie.

Gaan we naar het rechterpaneel. Daar zien we Josef hard aan het werk. Hij was immers timmerman en dat is hier zeer gedetailleerd weergegeven: zijn gereedschap, het stuk hout met de bijl en we weten zelfs wat hij aan het maken is, zie het middenpaneel waarop een haardscherm te zien is. En natuurlijk leuk is het zicht op een stad uit de tijd van Campin. Men neemt aan dat het een Vlaamse stad is. Op het rechter paneel lijkt het winter, op het linker paneel bloeien rozen en andere plantjes en lijkt het late lente of vroege zomer.

Dan het linkerpaneel. Voor een geopende deur knielen twee figuren, een man en een vrouw. De man lijkt naar de gebeurtenis binnen te kijken. Men neemt aan dat het Peter Engelbrecht is met zijn vrouw. Hij was een rijke handelaar uit Mechelen en zo goed als zeker de opdrachtgever van dit paneel.

Uit eerbied heeft hij zijn hoed afgenomen. De hoofdbedekking van de vrouw was de mode van die tijd. Haar kleding is van dure stoffen gemaakt. Ze heeft een rozenkrans in haar handen en bidt. Ze kijkt niet naar binnen.

Let op de bloeiende rozen en de bloemetjes op de voorgrond. Niet willekeurig gekozen want ze symboliseren allen eigenschappen van Maria. Door de geopende deur van de poort zie je weer een gedeelte van de stad.

De man op de achtergrond zou gezien zijn tas een bode kunnen zijn. Ook hij heeft uit eerbied zijn hoed afgenomen.

In de tijd van Campin was het niet gebruikelijk om een schilderij een naam te geven en ook niet om het te signeren, dus daarmee vraag je je af waarom het altaarstuk Mérode heet en niet de naam draagt van de mogelijke opdrachtgever Peter Engelbrecht. De laatste familie die dit altaarstuk in privé bezit had, heette Mérode.

Opvallend tot slot is het formaat van dit altaarstuk. Het is vrij klein waardoor het vermoeden ontstaat dat het niet voor een kerk bedoeld was, maar voor een particulier.

Mérode altaarstuk
Werkplaats van Robert Campin
Circa 1427-1432
Olieverf op paneel (eiken)
64,5 bij 117,8cm
Metropolitan Museum of Art