Wij hadden vroeger thuis een kerststalletje. Niet dat we gelovig waren, maar ik denk dat mijn moeder er op de een of andere manier waarde aan hechtte. Het was een heel bijzonder stalletje, want het toppunt van eenvoud maar daarom juist zo geweldig. Het stalletje bestond uit een oude sinaasappelkist die op zijn kant was gezet. De binnenkant was bekleed met bruin pakpapier en over de kist was een oude paardendeken gedrapeerd, waardoor het geheel een grotachtig karakter kreeg.

In het stalletje werden op kerstavond Josef, Maria en het kind in de kribbe gezet. De os en de ezel natuurlijk ook, evenals de herders en aan de bovenrand werd de engel gehangen met een banderol in haar/zijn handen met de bekende tekst: Gloria in excelsis Deo. Mijn vader had een klein vierkant aquarelletje gemaakt met een donkerblauwe nachthemel met daarin de kerstster. Dat aquarelletje hing tegen de achterwand van de kist zodat het leek of de stal een raam had. Achter de kribbe werd een theelichtje gezet. In de nacht van 5 op 6 januari zette mijn moeder de drie koningen in de stal. Altijd weer een verrassing! Ja, daar waren ze weer met hun geschenken.

Maar waarschijnlijk waren het helemaal geen koningen, mogelijk ging het om Perzisch-Babylonische astronomen, astrologen en natuurwetenschappers. Geleerden dus. Alleen in Mattheus worden ze genoemd, om precies te zijn Mattheüs 2: 1- 18. Nergens staat wanneer ze in Bethlehem arriveerden, maar wij vieren het dus op 6 januari. Nou ja vieren, wie weet er eigenlijk nog wat er op 6 januari plaatsvond? En wat vieren we dan?

Sarcofaag, vierde eeuw, Vaticaan

Volgens het verhaal hebben ze in hun eigen land een bijzondere ster gezien die ze gaan volgen. Tenslotte komen ze in Jeruzalem bij Herodes terecht en vragen waar de koning van de Joden geboren is. Dat hadden ze beter niet kunnen doen, want dat leidt tenslotte tot de kindermoord. Maar Herodes laat onderzoeken waar het kind geboren is en deelt dat mee.  De wijzen brengen zoals we weten dure geschenken mee: goud, wierook en mirre. Waarschijnlijk hebben we later om deze reden koningen van ze gemaakt, want alleen koningen kunnen zulke dure dingen geven. Of het drie koningen waren weten we niet, dat hebben wij er maar van gemaakt. Misschien omdat het om drie geschenken gaat?

In de achtste eeuw krijgen ze pas hun namen: Caspar, Melchior en Balthasar. Interessant wordt de symbolische betekenis. Hun leeftijden: een jonge man van twintig, een veertigjarige met een grijze baard en een zestigjarige man. Alle leeftijden zijn op deze manier vertegenwoordigd, en daarmee dus alle mensen. Maar ook de toen bekende werelddelen zijn zo vertegenwoordigd: Afrika, Azië en Europa. Dus niet alleen alle mensen, maar de hele wereld. (Amerika was toen natuurlijk nog niet ontdekt).

In de vroege fase van het Christendom worden alleen de drie koningen afgebeeld. Meestal en profil en achter elkaar. Soms met Maria en het kind terwijl ze de geschenken aanbieden. Naarmate we verder komen in de tijd wordt het steeds drukker op de voorstellingen: de herders komen erbij, evenals de os en de ezel, de stal, een complete hofhouding, paarden, kamelen. Een stad op de achtergrond. Er wordt een verhaal verteld.

Columba triptiek, Rogier van der Weyden, ca. 1455

Dat heeft natuurlijk weer te maken met het feit dat de meeste mensen niet konden lezen en zo toch de verhalen uit de Bijbel leerden kennen. Ook was iedereen tot de Reformatie Katholiek. De kerken hingen vol met afbeeldingen. Een kerk moet op een gewone kerkganger een verpletterende indruk hebben gemaakt. Alleen al de afmetingen van een dergelijk gebouw en dan ook nog al die afbeeldingen die de verhalen uit de Bijbel laten zien.

De geboorte van Christus met alles erop en eraan blijft in de geschiedenis van de beeldende kunst een zeer veel voorkomend onderwerp.

Grote afbeelding bovenaan: Sant ‘Apollinare Ravenna, zesde eeuw, mozaïek