Het is niet langer de vraag óf China de nieuwe wereldorde gaat bepalen, maar hoe. Dat stelt hoogleraar internationale betrekkingen Rob de Wijk in zijn boek De nieuwe wereldorde. Met technologische investeringen en een strategische handelstactiek zet China de wereld sluipenderwijs naar zijn hand. Ondertussen kijkt het Westen slechts toe. ‘China wil in 2049 een supermacht zijn. Als het zo doorgaat, gebeurt dat eerder.’

Waarom ligt de westerse democratie onder vuur?
‘Als er moeilijke tijden aanbreken, kan de liberale democratie een hoop voor elkaar krijgen. Er ontstaat een uitdaging waardoor mensen beseffen dat ze massaal achter hun leider moeten gaan staan. Na 9/11 schaarde iedereen zich bijvoorbeeld achter Bush, terwijl dat eigenlijk een hele slechte president was. Wanneer die uitdaging er niet is, is het in een democratie voornamelijk voortmodderen. Dat leidt tot onvrede, omdat de bevolking het gevoel krijgt dat de overheid geen antwoord heeft op de relatief kleine problemen die er wél zijn. De opkomst van het terrorisme in Europa, de immigratieproblemen en stagnerende inkomens zijn daar voorbeelden van. Bepaalde groepen binnen de samenleving verliezen op die manier het vertrouwen in de politiek.’
 
Waarom kijken die groepen naar China?
‘China wordt gezien als aantrekkelijke macht. Het heeft 1,4 miljard inwoners, het is een autocratisch en staatskapitalistisch land, het heeft een duidelijke visie. Al sinds 1949, bij de oprichting van de Volksrepubliek China, opperen Chinese leiders de ambitie om binnen honderd jaar een supermacht te worden. Leiders als Orbán kijken daar met bewondering naar. Zij zien dat China groeit, dat het goed door de financiële crisis is gekomen en dat Europa op economisch gebied stagneert. Die Chinese autocratie lijkt goed te werken. Daarom introduceerde Orbán bijvoorbeeld zijn ‘‘illiberale democratie’’, naar het Chinese voorbeeld.’

^{Rob de Wijk}

 Op welke manieren is de opkomst van China al te merken?
‘Onder andere het Belt and Road Initiative (BRI), bekend als de Nieuwe Zijderoute, moet geheel in het licht van opkomend China worden gezien. Die zijderoute wordt verpakt in mooie Chinese woorden over wereldhandel en -samenwerking, maar daarin schuilt keiharde politiek. Landen die China als afzetmarkt ziet, worden via de Nieuwe Zijderoute economisch aan China gekoppeld. Op die manier kan China in de infrastructuur van inmiddels ruim zeventig landen investeren om daar vervolgens zijn nieuwe technologieën uit te rollen. In die nieuwe technologieën wordt fors geïnvesteerd. In 2015 introduceerde de Chinese premier Li Keqiang het strategische plan Made in China 2025, dat inhoudt dat China in 2025 de wereldmacht op het gebied van technologie moet zijn. Dat moet gebeuren via high-tech-ontwikkelingen als 5G, kunstmatige intelligentie, machine learning en autonoom rijden.’
 
Deze uitroltactiek noemt u ‘economisch kolonialisme’. Kunt u dat toelichten?
‘China voert een bewust beleid om een nieuwe industriële revolutie te ontketenen en op die manier de standaarden van de nieuwe economie te bepalen. En als je die bepaalt, bepaal je feitelijk hoe de wereld georganiseerd wordt. Eerst is dat alleen op economisch en technologisch gebied, maar later wordt dat ook politiek. Dat deden ook de Britten in de negentiende eeuw tijdens de industriële revolutie en later de Amerikanen in de twintigste eeuw met technologische grootmachten als Google, Facebook en Apple.’

‘De Nieuwe Zijderoute is keiharde politiek’

 Hoe verzwakt Trump de positie van het westen tegenover het Chinese blok?
‘Trump heeft gelijk dat de macht van China beperkt moet worden, maar de manier waarop hij dat probeert is contraproductief. China is een land met 1,4 miljard inwoners: dat is massa, en daar moet je massa tegenover zetten. Dat red je uiteindelijk niet met 325 miljoen Amerikanen. Trump overschat totaal wat Amerika kan doen. Als hij China in zijn hok wil krijgen en houden, moet hij dat met andere landen voor elkaar krijgen. Maar wat doet hij? Hij lanceert onder andere een aanval op de Europese Unie door een streep te zetten door TTIP, een handelsverdrag tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten dat mede als doel had om de samenwerking tussen beide continenten te verbeteren.’
 
Als Europa en Amerika geen antwoord vinden op de opkomst van China, hoe gaat de nieuwe wereldorde er dan uitzien?
‘President Xi Jinping voorspelt een wereldorde ‘‘met Chinese karakteristieken’’. Hoe dat eruit zal zien, is gissen. De vrijhandel zal wel blijven bestaan, maar mogelijk veranderen in protectionistisch cowboykapitalisme. Het internationaal recht zal onherkenbaar veranderen en teruggrijpen op oude ideeën over soevereiniteit, waardoor landen niet meer ter verantwoording kunnen worden geroepen. De internationale betrekkingen worden meer transactioneel, met andere woorden: voor wat hoort wat. Het wordt een zero sum game: jij wint, ik verlies, dus ik moet winnen. De strijd om invloedssferen wordt groter, en als dat gebeurt wordt de rol van kernwapens groter. Dat wil niet zeggen dat de wereld per definitie onveiliger wordt, maar de stemming wordt wel rauwer.
Ondertussen raakt de liberale democratie nog verder op zijn retour en worden westerse waarden als gelijkheid en mensenrechten uit elkaar getrokken. Steeds meer Europese landen zullen overstappen op zo’n autocratie, omdat die gewoon een enorme aantrekkingskracht heeft.’ 
 
U klinkt vrij pessimistisch. Maakt u zich zorgen?
‘Als westerling maak ik me wel degelijk zorgen over de genoemde gevolgen voor het Westen. Ik maak me zorgen om het feit dat we geen visie hebben, terwijl die er best kan zijn. Maar dan moeten westerse politici ophouden met dat gezeur binnen Europa en trans-Atlantisch te werk gaan. Samen kiezen voor één systematiek, één standaard. Samen kijken naar wat de impact kan zijn van Chinese investeringen. Maar ook: gezamenlijke grote kunstmatige intelligentieprojecten gaan uitvoeren, gezamenlijke supercomputers gaan ontwikkelen. Samenwerken klinkt misschien als een simpele oplossing, maar het is nu eenmaal het antwoord op de Chinese kwestie. Xi zei anderhalf jaar geleden dat China in 2035 de grootste technologische macht van de wereld moest zijn en in 2049 de supermacht van de wereld. Als hij in dit tempo doorgaat, haalt hij die doelstellingen eerder.’



Rob de Wijk, De nieuwe wereldorde
Uitgeverij Balans, 365 p. 23,99

Benieuwd naar het hele boek? Bestel ‘m in onze webshop.