Félix Vallotton (1865-1925)
De Bal, 1899
48 cm x 61 cm.
Olieverf op karton, gelijmd op hout
Musée d’Orsay, Parijs

Waarom is dit schilderijtje zo aantrekkelijk? Ik ga een poging doen om het uit te leggen. Eerst maar eens kijken hoe het in elkaar zit. Een schilder werkt op een plat vlak met kleur, vorm en lijn. Meer heeft een schilder niet. Daarom is het zo bijzonder dat hij met zo weinig middelen hele werelden kan oproepen, meer zelfs dan de waarneembare wereld om ons heen.

Opvallend is natuurlijk het standpunt. Je kijkt van een hoogte naar het tafereel. Daardoor hoor je er niet echt bij, maar kijk je naar de situatie. Op de voorgrond zie je een kind dat achter een rode bal aan rent. Het rent in de zon op een lichte, zanderige ondergrond. Het licht komt van links. Dat zie je aan de schaduw van het kind en de schaduw van de bomen achter het kind. Het lijkt of die schaduw het kind in wil halen. De zon staat laag, dus je zou bijna de tijd kunnen aflezen. Op de beschaduwde achtergrond staan twee vrouwen die in gesprek lijken te zijn. Als kijker ga je ervan uit dat ze bij het kind horen. Maar ze zijn best ver weg en het kind is zich niet bewust van die vrouwen, het is verdiept in zijn spel.

De achtergrond is vol schaduw en donker. Opvallend nog de scherpe scheiding tussen de lichte voorgrond en de donkere achtergrond door een gekromde lijn. Het accentueert eigenlijk de snelheid van het rennende kind. Er zitten twee diagonalen in het schilderijtje: van de vrouwen naar het kind en een diagonaal van links voor naar rechts achter die de afscheiding licht-donker vormt.

Maar wat maakt het nou zo aantrekkelijk? Natuurlijk op de eerste plaats dat rennende kind. Een kind dat nog volledig op kan gaan in zijn spel. Nog totaal niet bewust van de wereld van de volwassenen. De lol in het rennen. Er zijn geen andere kinderen, maar dat hoeft ook niet. Sommige kinderen kunnen fantastisch alleen spelen en in een geweldige fantasiewereld zijn. Er ligt wel nog een andere bal achter het kind. Waren er misschien toch andere kinderen? Maar daar gaat het nu niet om.

Er zit ook iets dreigends in, vind ik. Dat wordt gevormd door de schaduwen achter het kind. Wij allen gaan tenslotte, of we het nou willen of niet, horen bij de wereld van de volwassenen. Dan is het meestal afgelopen met de vreugde van de fantasie en worden we opgeslokt door het dagelijks gebeuren en de volwassen wereld.

Door dit schilderijtje lijk je even een blik te werpen op het kind dat je ooit was. En dat is een gevoel van herkenning en verlangen naar een wereld die verdwenen is. Natuurlijk niet helemaal, want door deze afbeelding dender ik terug in de tijd en herinner me ineens weer zo veel dingen die ik als kind deed! Ik noem maar even wat: het liggen in de hei terwijl ik de mieren bestudeerde en dacht: hoe zouden ze de weg nou weten? En zou het een leider zijn die vooraan loopt in die rij? Waar gaan ze heen? De trillende warmte, de geur van de hei, het zoemen van de insecten, de stilte. Mijn zelfgemaakte inktlap, waar ik trots op was. De geur van inkt in het potje op je bank op school. En zo kan ik doorgaan.

Maar het knappe vind ik hier toch weer het standpunt van de schilder. Van een hoogte kijkend, van een afstand alsof je terugkijkt op iets wat ons allen betreft, namelijk je kindertijd. Zou dat de kracht zijn?