De wind in de wilgen van Kenneth Grahame is een echt mannenboek. Toch is het geschikt voor iedereen. Mol, Rat, Pad, Das en Otter beleven een waarlijk groots en wild avontuur.

Uit Maarten! 2024-3. Bestel losse nummers hier of word abonnee

Openingsbeeld: Mol en Rat picknicken in de natuur. Illustratie door Arthur Rackham, 1940.

Mijn moeder heeft mij De wind in de wilgen meermalen voorgelezen. Kinderen horen een goed boek graag nog een keer en daarna nog een keer. Hoe mijn moeder aan het boek was gekomen, weet ik niet. De versie die zij mij voorlas was een vertaling van 1949. In ieder geval behoorde De wind in de wilgen niet tot de klassieke Nederlandse voorleesboeken.

Dat was in Engeland wel anders: The Wind in the Willows was rond die tijd al decennia een geliefde klassieker. Dat is het nog steeds. Op de talloze lijsten met de mooiste Engelstalige boeken staat het vaak ergens in de top twintig. In het nuttige The 100 Best Novels in English van Robert McCrum wordt het vermeld als een meesterwerk dat geen introductie behoeft.

De wind in de wilgen verscheen in 1908 en was van de hand van Kenneth Grahame, die tot zijn enigszins raadselachtige vroege pensioen secretaris van The Bank of England was. Hij kon zich dat permitteren, want zijn vrouw was gefortuneerd. Grahame was een populaire en dus succesvolle schrijver. Toch wilden verschillende uitgevers De wind in de wilgen niet uitgeven. Ze vonden het maar een raar boek. Dit is een fameus cliché: het meesterwerk, het cultboek dat na meer dan een eeuw nog wordt gelezen, werd door de uitgevers niet als zodanig herkend. Met Harry Potter was het aanvankelijk niet anders. Ook de film Blade Runner werd door de deftige critica van The New York Times zonder mededogen aan de degen geregen. Hoeveel meesterwerken, vraag je dan wel eens af, zouden ongezien en ongelezen blijven?

In een literaire wereld die steeds meer wordt opgedeeld in zonderlinge categorieën – young adult, chick lit, romance et cetera – valt De wind in de wilgen overal buiten. Iedereen denkt dat het een kinderboek is, maar zo was het niet bedoeld. Voor wie het dan wel bestemd was, is niet duidelijk. Het hoort tot die boeken die op elke leeftijd kunnen worden gelezen. Het was voor mij geschikt toen ik zeven jaar oud was en ik hoop het ook op mijn sterfbed te kunnen lezen, of bij die gelegenheid iemand te treffen die het wil voorlezen.

Vrouwen spelen in De wind in de wilgen een volkomen ondergeschikte rol en de enige daadkrachtige vrouw die erin voorkomt, komt er niet best af. Ik ben dan ook verbaasd dat nog niemand heeft voorgesteld het te herschrijven naar de nieuwste emancipatoire inzichten. Het is kortom een echt mannenboek, maar dat hindert niemand. De werktitel van Grahame was Mole and his Mates. ‘Mates!’

Rat redt Mol uit de rivier. Illustratie door Ernest Howard Shepard, 1931.

Rat redt Mol uit de rivier. Illustratie door Ernest Howard Shepard, 1931.

Net mensen

Welnu, waar gaat het eigenlijk over? Het boek bestaat uit twee delen die sterk van elkaar verschillen, maar natuurlijk toch een onverbrekelijke eenheid vormen. De hoofdpersonen zijn Mol, Rat, Pad, Das, Otter en de god Pan, die een ontroerende cameo appearance maakt. Dat het, afgezien van Pan dan, dieren zijn, is bedrieglijk: ze vertonen alle karakteristieken van mensen, en wel in het bijzonder van mannen. Ze wonen rustig en idyllisch aan de oever van een rivier, in dit geval de Theems. Mol verhuist van zijn donkere mollenhol naar de zonnige wereld daarboven; alleen de zwijgzame en indrukwekkende Das woont in een enorm hol onder de grond. Het rustig voortkabbelende leven aan de rivier wordt slechts tijdelijk verstoord door een verlangen naar mediterrane landschappen en Italiaans licht, dat al snel in verstandigheid wordt gesmoord.

Dan begint het tweede deel van het boek, dat waarlijk een groots en wild avontuur is. Net als de meeste steenrijke mensen verveelt Pad zich een ongeluk in zijn schitterende landhuis. Hij zoekt het in hobby’s en raakt hartstochtelijk verliefd op snelle auto’s, waar vooral mee getoeterd kan worden. Zijn vrienden zijn verontwaardigd en sluiten hem tijdelijk op. Hij ontsnapt, steelt een auto en komt ten slotte in de gevangenis terecht. Na een avontuurlijke ontsnapping vindt hij zijn reuzenwoning bezet door boze dieren uit het Wilde Woud. Mols aimabele vrienden, onder aanvoering van de schrikwekkende Das, heroveren de woning. Pad komt tot inkeer, hoewel… De twee verhaallijnen lijken te botsen, maar doen dat niet.

Pad raakt hartstochtelijk verliefd op snelle auto’s

Een ware gentleman

Tja, waar gaat het boek eigenlijk over? Over het idyllische Engelse landschap? Misschien meer nog over vriendschap. De wind in de wilgen werd pas echt beroemd door de toneelbewerking van A.A. Milne, de schrijver van Winnie the Pooh. Vervolgens is het boek honderden malen verwerkt tot tv-programma’s, musicals, films en ongetwijfeld tot een K-poplied waarvan ik nooit heb gehoord.

De simpele, maar briljante illustraties van E.H. Shepard verschenen pas in 1931. Vermijd de later ingekleurde versies. Ook de editie met tekeningen van Arthur Rackham is zeer de moeite waard. Ik durf het nauwelijks te vermelden, maar De wind in de wilgen is aandoenlijk mooi verstript – zie de aanpassing van Michel Plessix. Ten slotte: het meesterwerk is geschreven voor de Eerste Wereldoorlog, voor de Europese zondeval. Grahame was tot in zijn vezels een negentiende-eeuwse gentleman, in de ware betekenis van dat woord.