Op 2 november is het twintig jaar geleden dat Theo van Gogh werd vermoord. Er verscheen dit jaar al een vuistdikke biografie over de filmmaker, en de VPRO zendt een vierdelige documentaireserie over hem uit. Maarten kon het goed vinden met Van Gogh en herinnert zich hun lange discussies. ‘Hij vond dat ik belachelijke ideeën had. Maar dat vond ik ook van hem, dus dat ging goed samen.’

Maarten: ‘Ik behoorde niet tot Theo’s intimi, maar was wel met hem bevriend. Die vriendschap ontstond na zijn talkshows, waar ik meerdere malen te gast was. Na de opnames nam Theo je mee om te zuipen. Het woord “zuipen” is hier echt op zijn plaats, want er werd dan mateloos alcohol ingenomen. Theo en ik hebben zelfs een tijdje een televisieprogramma gemaakt voor AT5: Elke dag gehaktdag. Dat vonden we allebei een succes, maar AT5 niet. Het programma werd vrij snel afgeschoten.’

Een fantastische talkshow-host

‘Ik herinner me Theo als een aardige jongen. Ik heb nooit problemen met hem gehad en kon goed met hem opschieten. Hij was wel van mening dat ik belachelijke ideeën had. Maar dat vond ik ook van hem, dus dat ging goed samen.

Theo was tegelijkertijd een ruziemaker die overal tegenaan schopte, al heb ik daar zelf nooit iets van gemerkt. Ik wist dat hij die kant had, want hij zei de meest gruwelijke dingen over mensen. Je moest mensen aan het schrikken maken, vond hij. Hij wilde ze ergeren en boos maken.

Maar hij was ook empathisch, en dat maakte hem een fantastische talkshow-host; een betere dan wat er nu zit, ben ik geneigd te zeggen. Tegenwoordig krijg je een paar tellen om iets uit te leggen bij een talkshow, dat gebeurde bij Theo niet. Bij hem aan tafel had je gewoon veertig minuten lang een goed, empathisch gesprek.’

Kulverhalen

‘Het geld dat hij met zijn televisieprogramma’s verdiende, stopte hij in zijn films. Zijn ambitie was om een groot filmregisseur te worden, maar dat is helaas niet gelukt. Sommige van zijn films vond ik wel heel behoorlijk, 06 bijvoorbeeld. Ik heb zelfs een klein rolletje gehad in zijn film In het belang van de staat, een cameo van drie minuten.

Op de filmset zag je Theo’s vriendelijke kant. Na een hele dag filmen had iedereen de pest in en wilden mensen niets liever dan naar huis. Er hing dan een geïrriteerde sfeer, maar Theo ving dat geweldig op.

De nieuwe biografie over Theo heb ik niet gelezen. Ik weet genoeg over hem, dan ga ik niet nog eens door zeshonderd pagina’s heen. In dat boek gaat het ongetwijfeld over alle kul die hij vertelde. Dat hij met zijn moeder naar bed was geweest, bijvoorbeeld. Dat zei hij altijd wel een keer als je met hem afsprak. En dan moest jij natuurlijk zeggen: “Oh ja? Hoe was dat?”. Volgens mij klopte er niets van dat verhaal.

Verontwaardigd over moslims

‘Ik ben benieuwd wat Theo van de huidige politieke situatie in Nederland zou vinden. Hij vreesde moslims, dat was een punt waarop we van mening verschilden. Hij nam de moslimimmigratie heel zwaar op en was bijvoorbeeld erg verontwaardigd dat zijn zoon op een school zat waar veel kinderen van moslimimmigranten zaten. Hij zag dat als een gevaar. Ik dacht daar anders over –  dat doe ik nog steeds –  en daar konden we goed over praten. Ik vertelde hem vaak dat hij ongelijk had: hoe zou vijf procent van de bevolking – nota bene gediscrimineerde mensen –  de rest in godsnaam moeten overtuigen van de sharia? Dat is geen erg waarschijnlijk scenario. Vaak zei hij dan tegen me: “Hoe is het mogelijk dat iemand die zo intelligent is als jij, zulke stomme ideeën heeft?”

De dag van de moord herinner ik me nog goed. Ik kwam naar beneden om Teletekst te kijken toen mijn dochter al binnenliep en zei: “Theo is vermoord.” Ik vond het volstrekt ongeloofwaardig, maar het bleek waar te zijn. Bovendien was hij op gruwelijke wijze omgebracht. Er ontstond een enorme nationale opwinding, met de bekende nutteloze overdrijving: het zou nu afgelopen zijn met de vrijheid van meningsuiting. Dat was natuurlijk onzin. Het was diep triest dat hij door een gek vermoord werd, maar dat wilde niet zeggen dat Nederland van het ene op het andere moment veranderd was.’

Volg Maartens kritische gedachtengang ook via zijn tijdschrift Maarten!. Bestel losse nummers hier of word abonnee.