Alexandre Dumas was dé bestsellerauteur van zijn tijd. Hij zou in een razend tempo een populair oeuvre bij elkaar hebben geschreven. Zijn bekendste werk is De graaf van Montecristo, over een legendarische wraakoefening.

Uit Maarten! 2024-2. Bestel losse nummers hier of word abonnee

Openingsbeeld: De gevangene Abbé Faria komt de cel van Edmond Dantès binnen. Illustratie uit De graaf van Montecristo van Alexandre Dumas, 1902.

De graaf van Montecristo was misschien wel het beroemdste boek van de negentiende eeuw. Het verscheen in achttien afleveringen in het Journal des Débats, van 28 augustus 1844 tot 15 januari 1846. De krantenfeuilleton was net in de mode geraakt om de snel groeiende groep krantenlezers vast te houden. De even romantische als spannende geschiedenis was in Frankrijk het gesprek van de dag. Honderdduizenden lezers waren verslaafd aan de feuilleton. Het verhaal was beroemder dan de beroemdste televisieserie nu.

De roman begint met de ontsnapping van Napoleon van Elba en de huwelijksdag van de jeugdige Edmond Dantès. Dantès wordt op die dag gearresteerd en beschuldigd van bonapartisme. Hij verdwijnt in een cel van Château d’If, een reusachtige gevangenis op een klein eiland voor de kust bij Marseille. Daar maakt hij kennis met Abbé Faria, een bejaarde priester, die hem voorziet van een ruime algemene ontwikkeling en hem bovendien vertelt over een sprookjesachtig grote schat die begraven ligt op het kleine eiland Montecristo.

Faria overlijdt en Dantès weet te ontsnappen in de lijkzak die voor Faria was bestemd. Hij graaft de schat op en na enige jaren van omzwervingen duikt hij op in het mondaine Parijs als de tomeloos rijke graaf van Montecristo. De rest van het boek beschrijft een even briljante als complexe wraakoefening. Ten slotte krijgt hij er genoeg van, vergeeft zijn laatste verrader en zeilt weg met zijn nieuwe geliefde.

Alexandre Dumas (1802-1870) was een briljante, maar ook zonderlinge en rommelige schrijver. Hij werd tegelijkertijd schatrijk en straatarm, omdat hij zijn hele leven lang meer uitgaf dan hij verdiende. Hij begon zijn loopbaan met toneelstukken en was zo succesvol dat hij al snel van de pen kon leven. Men beweert dat hij zo’n honderdduizend bladzijden moet hebben geschreven, zowel fictie als non-fictie. Desondanks had hij tijd voor veertig maîtresses. Hij woonde jaren in Rusland en Italië en was in dat laatste land betrokken bij het Risorgimento en raakte bevriend met Garibaldi.

Filmposter uit 1934.

Waargebeurd

Dumas stond een groot deel van zijn leven bekend als ‘Dumas père’, omdat zijn zoon – inderdaad ‘Dumas fils’– in de tweede helft van de negentiende eeuw als schrijver van La Dame aux Camélias minstens even beroemd was als zijn vader. Opa Dumas, geboren op Haïti, was de zoon van een Franse edelman en een zwarte slavin. Hij was een succesvolle generaal in het napoleontische leger.

In 1842 zeilde Alexandre Dumas, op reis in Italië, om het eiland Montecristo. Toen zijn reisgenoten hem vroegen waar dat goed voor was, zei hij: ‘Over dat eiland zou ik best een roman kunnen schrijven.’ Het idee was er dus al in 1842. De graaf van Montecristo is deels gebaseerd op een waargebeurd verhaal uit de historische verslagen van de Parijse politie. Dat verhaal ging over een schoenmaker die een vermogend weesmeisje zou trouwen. Jaloerse kennissen beweerden dat de schoenmaker een handlanger van Lodewijk XVIII was en dat was hoogverraad in de napoleontische tijd, waarin het verhaal speelde.

Dumas schreef een pagina in een kwartier, zonder interpunctie

De schoenmaker werd gevangen gezet en maakte in de gevangenis kennis met een Italiaanse prelaat die hem een fortuin naliet en de locatie van een verborgen schat onthulde. Nadat hij uit de gevangenis was gekomen en de schat had bemachtigd, begon de schoenmaker aan een aanvankelijk succesvolle wraakactie. Vervolgens liep alles anders dan in de roman. Dumas had al meteen opgemerkt dat er van dat rare verhaal wel iets te maken was.

Zonder effectieve assistentie had Dumas niet zo’n reusachtige productie kunnen realiseren. Zijn belangrijkste ‘schaduwschrijver’ (een nègre, zoals dat toen heette) was Auguste Maquet, die hem assisteerde bij al zijn beroemdste boeken. Maquet was vooral de man van de verhaallijn, zeg maar van de constructie van die enorme romans. Dumas schreef een pagina in een kwartier, geheel zonder interpunctie. Die ging dan naar een kopiist en diens tekst ging naar de zetter, vaak op het laatste moment. Dumas las nooit drukproeven. Soms was hij te laat met zijn tekst en dan werd Maquet driftig gemaand die te leveren. Een ware coproductie!

Alexandre Dumas in 1855.

Deze rommelige gang van zaken betekende dat de teksten van Dumas vol fouten zaten. De Italiaanse auteur Umberto Eco was een groot bewonderaar van de verhaallijnen van Dumas, maar vond dat zijn romans ronduit waardeloos waren geschreven en vol zaten met in feite overbodige kletspraat. Hij besloot daarom een werkelijk perfecte ‘Dumas’ te schrijven, maar stopte daar na honderd bladzijden mee, omdat hij begreep dat het literaire ‘vulsel’ een functie had; het gaf reliëf aan de spectaculaire gebeurtenissen in het verhaal.

Nog steeds populair

Na het verbijsterende succes van de roman maakten Dumas en Maquet vier lange toneelstukken van het verhaal. Die transformatie was in de negentiende eeuw het equivalent van een verfilming nu. Ook die toneelstukken waren ongekend succesvol. Het verhaal is later tientallen malen verfilmd en nog vaker vertaald. Die vertalingen waren maar al te vaak slordig, op het criminele af. Grote delen van het verhaal werden weggelaten of veranderd. Er zijn ook veel sequels geschreven. De graaf van Montecristo is nog steeds populair.

Onlangs nog werd het boek in Zuid-Korea verwerkt tot een musical met een louter vrouwelijke bezetting. Het is nog steeds uiterst lezenswaardig, zoals zoveel negentiende-eeuwse romans. Ik las een recente Nederlandse vertaling van de hand van Jan H. Mysjkin, die 1164 bladzijden telt. De laatste zin van het boek luidt: ‘Heeft de graaf ons niet zojuist geleerd dat de hele menselijke wijsheid besloten ligt in twee woorden: Wacht en Hoop!’

Meer lezen uit dit nummer?