Maarten van Rossem bespreekt de Nederlandse formatieplannen, de wereldwijde migratieangst en de politieke omwenteling in Polen – waar onlangs de regering van Donald Tusk is beëdigd. Daarmee komt er na acht jaar een einde aan de regeerperiode van de rechts-conservatieve PiS-partij. Volgens Maarten valt dat te prijzen. ‘De drie oppositiepartijen zijn zo verstandig geweest om samen een vuist te maken en een grote coalitie van pro-Europese partijen te vormen. Laat Nederland daar een voorbeeld aan nemen.’

Word abonnee van Maarten! of bestel een losse editie

Maarten: ‘Bij de parlementsverkiezingen van oktober was de PiS-partij met 35% van de stemmen de grootste. Toch slaagde de partij er niet in om een meerderheid in het Poolse parlement te vormen. Dat is – gezien de opkomst van het rechts-populisme − een lichtpuntje in Europa. De nieuwe Poolse premier, Donald Tusk, is een degelijke leider. Hij heeft beloofd de democratische standaarden te herstellen en is vastbesloten de band met Brussel te verbeteren. Ook moet Polen weer een loyale bondgenoot van de Verenigde Staten én een toegewijd lid van de NAVO worden. Ik hoop dat hij die plannen kan verwezenlijken. De schade die eerder in het land is aangericht, is niet zomaar te repareren.

Onder het PiS-bewind voer Polen jarenlang een autoritaire koers, waarbij de rechtelijke macht werd uitgehold, de onafhankelijke media werden opgedoekt, het demonstratierecht werd ingeperkt en rechten van minderheden werden teruggedraaid. Voor de nieuwe centrumcoalitie wordt het een helse klus om de ontmanteling van de rechtsstaat ongedaan te maken. Denk aan de rechtbanken en overheidsinstanties die in de loop der jaren zijn gevuld met slaafse sympathisanten van de PiS-partij. Daarnaast is Andrzej Duda nog tot 2025 president. Tot het einde van zijn ambtstermijn beschikt hij over een vetorecht. Het spel is dus nog lang niet gespeeld. We zullen het moeten afwachten, maar over deze politieke omwenteling mogen we voorzichtig opgelucht zijn.’

Zinloze exercitie

‘In Nederland is het formatieproces ook nog spannend. Het is helemaal niet gezegd dat er een kabinet komt waar rechts-populistische stemmers op hadden gehoopt. Wat er nu zou moeten gebeuren, is dat er eisen worden gesteld aan de PVV. Dat betekent dat de formatiepartners hun poot stijf moeten houden. Maar wat schetst mijn verbazing? PVV, VVD, NSC en BBB willen nu wekenlang praten over rechtsstatelijke beginselen – nog voordat de formatie echt begint. Verkenner Ronald Plasterk wekt daarmee de indruk dat er nu heel constructief zal worden onderhandeld. Dat is onzin. Men zal gewoon moeten accepteren wat er in de Grondwet staat en wat rechtsstatelijk juist is en wat niet. Daarover praten is zinloze exercitie. Over godsdienstvrijheid of onderwijsvrijheid valt niet te onderhandelen. Als politici daaraan zouden morrelen, zouden ze direct door de rechtelijke macht worden teruggefloten. Vandaar dat Geert Wilders ook altijd roept dat de rechtelijke macht verziekt is door mensen die D66 stemmen.

Over godsdienstvrijheid of onderwijsvrijheid valt niet te onderhandelen

Het blijft een rampzalige verkiezingsuitslag en de kans is nul dat er een kabinet over links komt. Dan verwacht ik nog eerder dat er over een jaar weer nieuwe verkiezingen komen. In Zweden is trouwens een interessante tussenoplossing bedacht. Daar geven de radicaal-rechtse Zweden Democraten – die praktisch even groot zijn als de PVV – gedoogsteun aan het nieuwe kabinet. Dat zou ook nog een mogelijkheid kunnen zijn voor Nederland.’

Moslimangst

‘Wereldwijd vormt migratie een hoofdthema in de politiek. We zien het in Europa, in Amerika, in Australië en nu zelfs in Zuid-Afrika; asielbeleid wordt steeds strenger. Dit kopiegedrag wordt versterkt door de media. Migratie is een enorm complexe zaak; daar zijn geen simpele oplossingen voor die op korte termijn kunnen worden bereikt. Daarnaast moeten we ons afvragen in hoeverre we er in Nederland iets aan moeten doen, gezien arbeids- en kennismigratie van essentieel belang zijn voor de economie. Natuurlijk is er geen onbeperkt vermogen om immigranten op te nemen, dus je zal op een of andere manier met een internationaal systeem moeten werken. Helaas maken beleidmakers van rijke landen liever onderling ruzie en verspreiden ze de angst dat we spoedig overspoeld zullen worden door enorme hoeveelheden mensen uit derdewereldlanden.

Veel PVV-kiezers hebben vanwege het migratiestandpunt op Wilders gestemd. Zijn overige punten namen ze op de koop toe. Een aanzienlijk deel van de Nederlandse bevolking begrijpt kennelijk niet dat veel radicaal-rechtse standpunten helemaal niet te realiseren zijn. Binnen afzienbare tijd zal blijken dat eisen als een asielstop en strenge grensbewaking volkomen onuitvoerbaar zijn. Dan kan ook de Nederlandse transportindustrie niet meer leven.

Nu wordt er gesuggereerd dat sommige landen het internationale Vluchtelingenverdrag willen ondermijnen. Zo wil bijvoorbeeld de Britse premier Rishi Sunak migranten het recht op asiel onthouden. Vluchtelingen zouden moeten worden overgebracht naar Rwanda; een land waar de mensenrechtensituatie veel te wensen overlaat. Dat is meer dan schandalig. Blijkbaar hebben veel populisten niets geleerd van de afschuwelijkheden van de Tweede Wereldoorlog. Uitsluiting en discriminatie zorgden toen voor verschrikkingen, maar dat vergeten we liever, zodat we ongestoord in ons dorp kunnen blijven wonen.’

Minder steun voor Israël 

‘Deze week stemde een overweldigende meerderheid van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties voor een staakt-het-vuren in de Gazastrook − een mondiaal signaal dat het conflict tussen Israël en Hamas beëindigd moet worden. De grote verontwaardiging over het oorlogsgeweld is begrijpelijk, maar Israël zal zich er weinig van aantrekken. De Verenigde Staten zijn het enige land dat invloed kan uitoefenen op Israël. Ze zijn de belangrijkste bondgenoot van Netanyahu en de grootste wapenleverancier aan het land. Maar zelfs met de groeiende polarisatie binnen de Amerikaanse Democratische partij over de steun aan Israël, zijn de Amerikanen terughoudend om moties over een wapenstilstand te steunen.

Terwijl de gruwelijkheden in Gaza voortduren, zouden we bijna de oorlog in Oekraïne vergeten – een kwestie die voor Europa van enorme betekenis is. De Russische invasie bezorgde ons talloze tranen, maar nu overheerst de gedachte dat het conflict te lang duurt en te veel geld kost – allemaal verkeerde emoties. Het zou een historische vergissing zijn om Oekraïne in de steek te laten. Voor de veiligheid van Europa en de macro-economische stabiliteit is de EU-steun aan Oekraïne van essentieel belang.’

Blijf op de hoogte van Maartens kritische gedachtegang op politiek, economisch, technologisch en cultureel gebied.