Mijn pittoreske woonplaats koestert een rijke huurlingentraditie. Of beter gezegd: het stadje koestert een rijke traditie in de werving van transnationale strijders. Hoe dat zo? Het West-Brabantse Oudenbosch fungeerde in de jaren 1860-1870 als verzamelpunt voor de pauselijke zoeaven. Ruim 3000 van deze vrijwilligers trokken naar Rome, nadat Pius IX jonge en ongehuwde katholieke mannen had opgeroepen om de Pauselijke Staat te verdedigen tegen de oprukkende Italiaanse nationalisten. Uiteindelijk met weinig succes, maar dat terzijde. Aan deze episode danken we in Oudenbosch onder meer – vooral door de inspanningen van de activistische ‘zoeavenpastoor’ Willem Hellemons – een alleraardigste basiliek-light, geïnspireerd door de Sint-Pieter in Rome.

Uit Maarten! 2022-2. Bestel losse nummers hier

Huurlingen mogen de zoeaven niet heten. Natuurlijk is het romantische geneuzel rond soldiers of fortune van het type ruwe-bolster-blanke-pit zowat onuitroeibaar. (Bekijk voor de lol eens de Hollywood-draak The Expendables uit 2010, met acteertoppers als Sylvester Stallone en Dolph Lundgren.) Maar bij huurlingen draait het toch vooral om types (vaak ex-militairen) die hun diensten verkopen aan de hoogste bieder.

Om huurlingen hangt onvermijdelijk de reuk van ongedisciplineerdheid en straffeloosheid. Ter illustratie: tussen 2005 en 2007 was het Amerikaanse huurlingenbedrijf Blackwater betrokken bij 195 schietincidenten in Irak. In 163 gevallen opende een Blackwater-huurling als eerste het vuur. De Russische privémilitie Wagner Group (met de onvermijdelijke duivelsdoodskop als embleem) heeft een uitgesproken slechte reputatie. Geheel terecht. Het Oezbeekse bedrijf Malhamal Tactical werkt uitsluitend voor islamitische terreurorganisaties. Jihadists for hire: ook een manier om religieus extremisme met een werelds-kapitalistisch verdienmodel te combineren.

Op veel echte sympathie hoeven huurlingen niet te rekenen. Maar hoe zit dat met de transnationale strijders (de foreign fighters)? Je hoeft het met hun persoonlijke motivatie niet altijd eens te zijn, maar deze strijders gaan in elk geval niet voor het grote geld. De zoeaven gehoorzaamden belangeloos de paus. Sommigen zagen vast al een mooie toekomst als martelaar van het katholieke geloof voor zich. Kameraadschap en de romantiek van avontuurlijke verre reizen speelden ongetwijfeld een rol.

De honderden Nederlandse vrijwilligers die rond 1900 in Zuid-Afrika meevochten in de Boerenoorlogen tegen Groot-Brittannië, deden dat mede uit een gevoel van stamverwantschap of om het ‘perfide Albion’ te stuiten. Een legioen Nederlanders streed tijdens de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) aan republikeinse zijde tegen de fascistische dictator Franco.

Nederland ontraadt aanmelding bij het Oekraïense leger

Natuurlijk maakt het dan wel iets uit of je met de good guys meevecht of met de bad guys. Zeker in katholieke kringen was er oprechte sympathie voor de zoeaven. Bij terugkeer konden ze vaak op enige financiële steun uit particuliere fondsen rekenen. (Een internettip: de website van de vereniging Pro Petri Sede.) Daarentegen was de ontvangst bij terugkeer van de Spanje-strijders bepaald koeltjes. Ze werden niet als voorvechters van de democratie in de armen gesloten.

In de publieke opinie golden ze als gevaarlijke revolutionairen, die ook in Nederland een communistisch regime wilden vestigen. Hun Nederlanderschap kregen de Spanje-gangers pas na decennialang gesoebat terug. Zelfs Nederlanders in Duitse dienst herwonnen na de Tweede Wereldoorlog vaak sneller hun Nederlanderschap, vooral als ze bereid bleken in de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog of de Korea-oorlog mee te vechten. Maar voor Nederlandse jihadisten in dienst van Islamitische Staat had premier Mark Rutte dan weer een andere boodschap: ‘Als ik moet kiezen, heb ik liever dat ze in Syrië of Irak sneuvelen.’ Over nieuwe bestuurscultuur gesproken…

Kortom, het maakt best wel uit aan welke kant je meevecht. De strijders zelf koesteren ongetwijfeld het gevoel aan de juiste kant van de geschiedenis te staan. Maar de belangrijkste reactie in de publieke opinie was toch doorgaans gefronste wenkbrauwen en een lichte bevreemding. Zelfs bij de good guys ontstaat vooral het beeld van vaak welwillende, maar ietwat wereldvreemde figuren die nauwelijks een idee hebben waar ze aan beginnen en die in Nederland zijn vastgelopen. De meesten hebben in elk geval geen enkele band met het land waar ze gaan vechten.

Dat beeld was bij bijvoorbeeld de zoeaven niet veel anders dan bij de Nederlanders die zich recent aanmeldden voor dienst in het Oekraïense leger. Natuurlijk, de Nederlandse overheid had begrip voor president Zelenski’s steunoproep. Maar Den Haag raadde de gang naar Oekraïne toch met klem af – zoals de overheid dat in het verleden steeds had gedaan richting transnationale strijders. Logisch. Stel je bijvoorbeeld voor dat Nederlanders in gevangenschap raken; dan mag de Nederlandse staat de hete kastanjes uit het vuur halen vanwege het ondoordachte gedrag van mensen die niet wisten waar ze aan begonnen. Het tekent onze historisch gegroeide omgang met transnationale strijders: soms sympathie, soms afkeer, maar vooral een gevoel van lichte bevreemding over zoveel naïef en roekeloos gedrag.

Christ Klep is militair-historicus, defensiespecialist, publicist en gastdocent op verschillende universiteiten.
Bezoek zijn website op www.christklep.nl.