De Verenigde Staten schuiven zichzelf graag naar voren als de beste natie ter wereld. Maar die pretentie maken ze allang niet meer waar. Amerika is vooral uitzonderlijk in negatieve zin. Het is eng, slecht onderhouden, onveilig en onrechtvaardig.

Uit Maarten! 2022-1. Bestel losse nummers hier

Amerika ziet zichzelf graag als een buitengewoon land, als exceptioneel. Dat gebeurt meestal in de context van de Verenigde Staten als voorbeeld voor de wereld: een uitzonderlijk goed en beschaafd land, dat positieve vibes uitstraalt. Het is een verhaal dat Amerikanen elkaar vertellen. Iedereen die dit credo niet luid genoeg bevestigt, wordt bekritiseerd.

Het is een vorm van whistling in the dark – jezelf moed inpraten –, want de werkelijkheid ziet er steeds treuriger uit. De VS zijn inderdaad buitengewoon en uitzonderlijk, maar juist in hun afwijking van wat elders in de beschaafde wereld gebruikelijk is.

Neem de curieuze liefde voor wapens. In Amerika circuleren meer wapens dan er mensen wonen. Die worden ook gebruikt. Geen enkel westers land kent zoveel doden door wapengeweld als de VS. Op veel plaatsen mag je in publieke ruimtes vrij met een wapen rondlopen. Regelmatig vinden er massamoorden plaats – scholieren worden getraind wat te doen als iemand losgaat met een wapen. Als er ooit bewijs nodig was dat je samenleving van veel wapens niet veiliger wordt, dan levert Amerika dat wel. Je voelt je er altijd bedreigd.

Net als in andere landen kun je in Amerika verkracht worden. Vaders kunnen hun dochter bezwangeren, of er kan iets anders misgaan. Maar als je eenmaal tegen je zin zwanger bent, is het moeilijk om een abortus te krijgen. Formeel geldt nog de keuzevrijheid van de vrouw, in de praktijk wordt abortus steeds moeilijker gemaakt. Republikeinse staten en het Supreme Court lijken op weg het recht van de vrouw daar zelf over te beslissen te blokkeren.

Nog los van deze abortuspraktijk is Amerika uniek in het hoge aantal ongewenste zwangerschappen. Kennis van en gebruik van voorbehoedsmiddelen is gemankeerd, vooral onder de meest kwetsbare groepen. Seksuele voorlichting op scholen en door ouders is abominabel of afwezig. Seks is iets waar je niet over praat – volgens sommige buitengewoon wereldvreemde conservatieven omdat tieners meer seks zouden praktiseren als je dat wel doet.

Geen enkel westers land kent zoveel doden door wapengebruik als Amerika

In Amerika zitten meer mensen in de gevangenis dan in enig ander zich beschaafd noemend land. Dat dit aantal zo hoog is, komt onder meer doordat het rechtssysteem niet deugt. Zonder in te gaan op details, is het duidelijk dat arme Amerikanen slechte rechtsbijstand krijgen, en dat het systeem een afwijking vertoont ten nadele van mensen van kleur en mensen met lage inkomens.

Het gevangenissysteem kost ongelooflijk veel geld. Het legt een grote claim op begrotingen, waardoor belangrijkere doelstellingen niet bereikt kunnen worden. De lobby van private gevangenissen probeert zo veel mogelijk mensen opgesloten te houden, liefst ook immigranten.

Drugsdoden

Tijdens de coronacrisis had Amerika een recordaantal doden per 100.000 inwoners. De leiding van het land in het eerste, cruciale jaar was in elk opzicht uitzonderlijk slecht. Ook andere landen, waaronder Nederland, leden onder inadequaat leiderschap, maar de VS sprongen eruit. En ze springen er nog steeds uit in het politiseren van wat elders verstandig geacht wordt.

Het hoge aantal coronadoden verhulde of bagatelliseerde het recordaantal Amerikanen dat in 2020 aan een overdosis drugs overleed: tegen de 100.000. De opioid-crisis – een combinatie van uitbuiting door de farmaceutische industrie, meegaandheid en criminele stupiditeit van artsen en gebrek aan federaal beleid – heeft de afgelopen tien jaar vele honderdduizenden doden gekost.

Bovendien legt deze crisis een loden last op de overheid in staten waar de meeste verslaafden wonen – niet toevallig ook staten waar armoede groot en de werkloosheid hoog is. Dan hebben we het nog niet eens over de crystal meth-crisis, die minder doden kost, maar meer verruïneerde levens oplevert.

Gezondheidszorg in Amerika is een permanent drama. Ondanks pogingen van welwillende progressieven om de structurele en uiterst schadelijke ongelijkheid weg te werken, is nog steeds een groot deel van de Amerikanen niet verzekerd. Wie zijn baan verliest, is ook zijn verzekering kwijt.

Ernstiger is de onveranderde inefficiëntie van het systeem. Amerika spendeert 18 procent van zijn bruto nationaal product aan gezondheidszorg, Europese landen minder dan 10 procent. Wie gelooft dat dit gerechtvaardigd wordt door een betere zorg heeft het systeem niet aan den lijve ervaren. Uren in een Amerikaanse emergency room genezen je voorgoed van die gedachte. Wie ernstig ziek wordt loopt een groot risico dat hij financieel wordt uitgekleed, zelfs als hij verzekerd is.

Een van de gerelateerde problemen: wat kindersterfte betreft staan de VS op de 33ste plaats van 36 OESO-landen. Geen wonder dat de levensverwachting in Amerika terugloopt, zelfs met inachtneming van de hoge aantallen coronadoden.

De sociale en economische ongelijkheid in de VS is groter dan in andere westerse landen. Dat geldt voor inkomens en voor vermogen. De inkomensongelijkheid in de VS is de hoogste van de G7-landen. De OESO gebruikt daarvoor de Gini-coëfficiënt, die kan lopen van 0 – perfecte gelijkheid – tot 1 – totale ongelijkheid. In 2017 stond hij voor de VS op 0,434. Frankrijk had met 0,326 de laagste van de G7. Er zit een raciale component aan: de mediaan van de inkomens van zwarte huishoudens is 61 procent van die van blanke huishoudens.

Tussen 1989 en 2016 is het gat tussen rijk en arm – de wealth gap – meer dan verdubbeld. In 1989 had de rijkste 5 procent van gezinnen 114 keer zoveel vermogen als de gezinnen in het tweede quintiel van onderen (quintielen zijn gelijke groepen van 20 procent). Tegen 2016 had de top 5-procent 248 maal zoveel vermogen. Gezinnen in de lagere quintielen hadden het meeste vermogensverlies door en na de crisis van 2008. Miljoenen mensen raakten toen hun huis kwijt.

Amerika heeft een bijzonder belastingsysteem, waarin de hoogste schijven inkomstenbelasting relatief laag zijn en door elke nieuwe Republikeinse regering verder verlaagd worden. In zijn voortstrompelende Build Back Better-plan heeft zelfs Democraat Joe Biden een regeling opgenomen die toestaat staatsinkomstenbelasting af te trekken, een regeling waarvan alleen de rijken profiteren.

Er zijn eindeloos veel manieren om je belastingdruk te verminderen. Zoals financier Warren Buffet zei: ik betaal procentueel minder belasting dan mijn secretaresse. De vermogensbelasting is te verwaarlozen. Investeerders in financiële vehikels genieten speciale voordelen. Successiebelasting is zo laag en begint pas op zo’n hoog niveau dat weinig Amerikanen iets hoeven te betalen. Vermogen kan makkelijk doorgegeven worden aan kinderen. De beste manier om rijk te worden in de VS is rijke ouders hebben.

Onderwijs staat, volgens de resultaten van het Programme for International Student Assessment (PISA), in Amerika op een lager niveau dan in andere westerse landen. De financiering van onderwijs uit lokale en onroerend goed belastingen garandeert dat de ongelijkheid alleen maar groter wordt. Arme wijken hebben de slechtste openbare scholen. Wie veel geld heeft, stuurt zijn kinderen naar private scholen. Zeker, de VS hebben nog steeds topuniversiteiten, maar onderwijs in de brede zin is geen motor meer voor verbetering.

Shabby

Al deze factoren samen maken dat de sociale mobiliteit in Amerika buitengewoon klein is. Een onderdeel van de Amerikaanse droom – ook zo’n populaire mythe – is dat kinderen het beter doen dan de ouders. Afgezien van de kinderen die vermogen in de schoot geworpen krijgen, is dat niet het geval.

Toekomstverwachtingen zijn niet erg rooskleurig. Veel studenten blijven zitten met tonnen schuld en een opleiding waar ze in een overvolle markt voor hoger opgeleiden weinig mee kunnen. De mobiliteit tussen inkomensgroepen is gering. De kans dat iemand een aantal groepen opschuift is niet te meten. Iedereen in de laagste 80 procent van de inkomensquintielen weet dat de Amerikaanse droom een fabeltje is.

Voor de bezoeker is Amerika nog steeds een land met een ongelooflijke natuur, ook al wordt die voortdurend bedreigd door op winst belaste exploitanten. Maar het is ook een land dat er in publieke sfeer buitengewoon aftands en slecht onderhouden uitziet. Shabby, zogezegd. Met rommelige vliegvelden, slechte wegen, kapotte bruggen.

Van alle hoogontwikkelde landen zijn de VS het enige zonder hogesnelheidslijnen – sterker: het ontbreekt er aan behoorlijk openbaar vervoer. De nieuwe infrastructuurwet moet daar wat aan veranderen, maar het is wel weer heel bijzonder dat het zo lang duurde voordat er geïnvesteerd wordt in het land.

Er valt nog veel toe te voegen over het Amerikaanse politieke systeem, ooit een voorbeeld voor andere landen, nu een schrikbeeld van disfunctionaliteit en mogelijkheden voor misbruik. Het systeem leidt tot stagnatie en een gedurig ondermijnde overheid. Verkiezingen worden zo moeilijk mogelijk gemaakt, het kiesstelsel wordt uitgehold, zodat een minderheid de macht kan grijpen en houden. Het laat zich met geen enkel ander land vergelijken.

Gezondheidszorg in de Verenigde Staten is een permanent drama

Ten slotte is ook de macht van religie in Amerika buitengewoon in vergelijking met andere westerse landen. Dat was altijd al zo, maar kon lang gezien worden als een rare afwijking in een seculariserende wereld: niet echt van belang en tot verdwijnen gedoemd. Maar de manier waarop met name evangelische christenen beleid beïnvloeden en hun macht doen gelden, is ongeëvenaard.

Er zijn geen ontwikkelde landen waar de evolutieleer alleen wordt onderwezen in de context van een concurrerende ‘theorie’, die van creationism, die inhoudt dat er een wezen is dat alles geschapen heeft. Waar de Bijbel letterlijk genomen moet worden. Waar scholen worden gedwongen bepaalde boeken uit hun bibliotheken te halen. Laten we zeggen dat dit soort onderwijs het intelligent zelfstandig denken niet bevordert.

Hoewel de founding fathers van de Verenigde Staten weinig op hadden met georganiseerd geloof – net zomin als de belangrijkste president, Abraham Lincoln – is het nu niet voor te stellen dat Amerikanen een president zouden kiezen die zijn of haar geloof niet luidkeels uitdraagt. Uitdragen is daarbij het sleutelwoord, praktiseren is een heel ander verhaal. De kluit laat zich graag belazeren en vergevingsgezindheid zit ingebakken in Amerikaans geloof.

Een groot deel van de Amerikanen is niet verzekerd

Het is waar dat Amerikanen buitengewoon hard werken, of in elk geval veel uren maken, soms in twee banen. Maar het aantal weken vakantie is beperkt, er zijn nauwelijks regelingen voor zwangerschaps- of ouderschapsverlof, doorbetaalde ziektedagen bestaan meestal niet. Voor een groot aantal Amerikanen is het een armzalig bestaan. Het wonder is dat ze desondanks blijven hangen aan hun exceptionele status, het idee dat geen land beter is dan de good Old US of A. Er is onbegrip als de rest van de wereld het Amerikaanse voorbeeld negeert.

Pretenties

Natuurlijk, er zijn ook veel goede dingen te melden over de VS, maar eerlijk gezegd zijn die niet zo bijzonder. Grosso modo mag je concluderen dat het land eerder bijzonder is in de negatieve afwijkingen van wat elders gewoon is dan in de positieve eigenschappen die het zou onderscheiden.

Het is allemaal buitengewoon buitengewoon. Zozeer dat de wereld Amerika de afgelopen decennia vaak met uitpuilende ogen en toenemende ongerustheid heeft gadegeslagen. Hierboven staan de aspecten die de meest vergaande consequenties hebben. Het is geen uitputtende lijst, maar voldoende om het er met Amerikanen over eens te zijn dat hun land exceptioneel is.

Waarom zo inhakken op de Verenigde Staten, kunt u vragen. En het is waar: er zijn talloze andere landen met talloze problemen. Maar er zijn twee redenen om de VS eruit te pikken. Ten eerste zijn dat de problemen op zich. De bovengenoemde cijfers laten zien dat in vergelijking met zijn peers – landen met vergelijkbare waarden en normen en politieke systemen – Amerika het slechter doet. Ook in relatieve zin is Amerika een buitengewoon problematisch land.

De tweede reden is dat Amerika pretenties heeft. Te pas en te onpas schuift het zichzelf naar voren als voorbeeld voor de wereld. Als iemand dat relativeert, zoals indertijd president Barack Obama, dan wordt hij meteen afgebrand als onpatriottisch, on-Amerikaans. ‘Hij haat Amerika,’ verkondigde Fox News. Als je je eigen pretenties zo hoog opschroeft, is het alleszins redelijk om die te meten aan de werkelijkheid. Een land dat zichzelf als voorbeeldig en uitzonderlijk ziet, kan des te harder worden gekapitteld als het alleen maar in het negatieve aan die kwalificatie toekomt.

Amerikaanse toestanden

Als criticus kan ik gemakkelijk worden weggezet als een teleurgestelde lover, iemand die zelf te hoge verwachtingen had en die nu botviert op het object van zijn vergane liefde. Die kritiek accepteer ik graag, al heb ik Amerika nooit door een roze bril gezien. Maar hij doet niets af aan de feiten. Er waren ooit ‘Amerikaanse toestanden’ die ik ook bij ons zou wensen, maar inmiddels is Amerika zo problematisch geworden dat ik weinig meer kan vinden dat ik graag hier toegepast zou zien.

Ik wil nog wel verdergaan: Amerika is een buitengewoon onaangenaam land geworden. Je voelt je er onveilig, je wilt er niet ziek worden en je moet aftasten wat te bediscussiëren valt in het gezelschap van het moment. Meer dan ooit word je geconfronteerd met de rafelranden van een rijke samenleving waarin weinig compassie is voor hen die niet tot de gelukkigen behoren.

Jazeker, Rusland is veel erger, en China niet veel beter. Maar dat is wat je noemt cold comfort. Een hele groep andere westerse landen doet het veel beter, is veel buitengewoner – in het goede – dan Amerika. Je kunt het negeren. De zaken van Amerika zijn de zaken van Amerika. Maar zo gemakkelijk komen we er niet vanaf. Want wij, de rest van de wereld, hebben ons buitengewoon afhankelijk gemaakt van de Verenigde Staten.

We spiegelen ons maar al te vaak aan de VS en rekenen op het land als de nood aan de man is. De vraag is of een land dat zo buitengewoon afwijkt van de westerse norm die leidende rol nog wel kan vervullen.

Frans Verhagen is Amerika-deskundige.