Jacopo Pontormo, 1494-1557
Kruisafname, 1525-1528
Olieverf op paneel, 313 x 192 cm
In de Capponi kapel van de Santa Felicità, Florence
Opdracht van Lodovico Capponi

Natuurlijk had ik wel eens een afbeelding van dit schilderij ergens gezien. Ik neem aan tijdens mijn studie. Maar nooit in het echt en ik wist ook absoluut niet waar het zich bevond. Het behoorde ook bepaald niet tot mijn top tien van lievelingsschilderijen.

Op een dag, ik was in Florence, liep ik langs het pleintje waar de Santa Felicità aan ligt. Het is vlak voor de Ponte Vecchio aan je rechterhand als je vanaf het palazzo Pitti komt. Ik bedacht me dat ik nog nooit in die kerk was geweest, misschien omdat ik er niets van wist? Dus naar binnen en daar stond ik ineens oog in oog met dit schilderij van Pontormo. Ik was echt verbaasd, toen verrast en vervolgens ontroerd. Dit overtrof waarlijk al mijn stoutste verwachtingen over dit schilderij.

Het is veel groter dan ik gedacht had en er is gewoon zoveel te zien en het wijkt ook nog eens zo af van hoe een kruisafname geschilderd moet worden. Dus van de traditie. Want als het al een kruisafname is, waar is dan het kruis? Als het al een pietà is dan is het een vreemde, want dan ligt de dode Christus op de schoot van zijn moeder. En zo kan je doorgaan. Maar wat doet het er eigenlijk toe? Waar het om gaat is wat je ziet.

Er is sprake van een werveling van lichamen in allemaal andere houdingen. Maar wat me mogelijk het meest aanspreekt, is de dramatiek van de personen. Kijk naar de gezichten van de figuren die het lichaam van Christus dragen. Een mengeling van verdriet, maar ook achterdocht. Het lijkt alsof ze zeggen: ‘blijf van Christus af, het is al erg genoeg wat jullie met hem gedaan hebben’. Dan de prachtige houding van Maria, haar smartelijke gezicht. Het is alsof ze flauwvalt bij de aanblik van haar dode zoon. En te midden van al deze emoties het stille dode gezicht van Christus.

En voor die mensen die het toch een raar schilderij vinden: bedenk dat Pontormo een Maniërist was. Maniëristen breken bewust met alle verworvenheden van de Renaissance, dus geen kloppend perspectief, geen verwijzend kleurgebruik, geen juiste anatomie, de lichtval klopt niet en zo kan je nog wel even doorgaan.

Maar terug naar de kerk. Toen ik eindelijk lang genoeg naar het altaarstuk gekeken had, keek ik eens om me heen en ook omhoog. Gek wat ik daar zag achter glas, het leek wel een gang? Dus natuurlijk heb ik het opgezocht. En wat een verrassing, nooit geweten, het is een gang die loopt van het Palazzo Pitti via de Ponte Vecchio, het Uffizi naar het Palazzo Vecchio.

De Ponte Vecchio, Florence.

Deze gang is ontworpen door Vasari in opdracht van de familie Medici. De familie mengde zich niet graag onder het volk op straat en het was natuurlijk vies in de straten en onveilig. Dus er kwam een aangename overdekte gang vol met kunstwerken. Op deze manier konden de Medici comfortabel van het palazzo Pitti, waar ze woonden, naar hun werk in het Uffizi en Palazzo Vecchio lopen. Aanvankelijk was er nog wel een vervelende aangelegenheid. De vleesmarkt op de brug veroorzaakte nogal wat stank. Dus moest de markt weg en kwamen er goudsmeden voor in de plaats, die er overigens nog steeds zitten. Het leuke is dat als je eenmaal weet van het bestaan van deze gang, dan kan je hem ook heel duidelijk zien. Zeker als je naar de Ponte Vecchio kijkt. Ik dacht altijd dat die raampjes van de winkeltjes eronder waren, nee het is de Medici gang.

Niets leuker dan dit soort ontdekkingen.