Na een buitensporig lange formatie is eindelijk het coalitieakkoord van kabinet Rutte IV gepresenteerd aan de Tweede Kamer. Nu de regeringspartijen de plannen en ideeën voor de komende jaren uit de doeken hebben gedaan, vroegen we Nederlands bekendste historicus om zijn eerste reactie.

Wilt u op de hoogte blijven van de actualiteiten en diepgravende artikelen ontvangen? Meld u aan voor de gratis nieuwsbrief van Maarten! of word lid en krijg de Maarten! Scheurkalender 2022 cadeau!

Laten we beginnen met het motto van het 50 pagina’s tellende document: ‘Omzien naar elkaar en vooruitkijken naar de toekomst’.

Maarten: ‘Ja die slogan, wat een ongelofelijk slap gelul. Het is een heel kinderachtig, bijna padvinderachtig gedoe om een kabinet een slogan of motto mee te geven. Dat hadden ze niet moeten doen. Bovendien houden politici zich er toch niet aan. Het is allemaal voorspelbare kletskoek. Ik ben faliekant tegen motto’s. Laat ze gewoon doen wat ze moeten doen.’

Wat is uw eerste indruk van dit langverwachte regeerakkoord?

‘Het is nog te vroeg om de vlag uit te hangen of om alles per direct af te schieten. De plannen zijn nog betrekkelijk vaag. De grote lijnen zijn deels getrokken, maar hoe die precies worden uitgevoerd is niet duidelijk. Bovendien zijn de doelstellingen ook nog niet doorgerekend. We weten dus nog niet precies wat de macro-economische effecten zullen zijn.

Je kunt hoogstens bij een aantal voorstellen zeggen dat ze niet verrassend zijn. Er zijn keuzes gemaakt die volstrekt onvermijdelijk waren. Neem de stikstofcrisis en de klimaatkwestie. Daar moest simpelweg iets aan gedaan worden. Want eerlijk is eerlijk, Nederland bungelt niet alleen onderaan de lijst met het organiseren van de boosterprik, we bungelen op allerlei fronten onderaan.’

Opvallend is dat het regeerakkoord juist onderstreept dat Nederland koploper moet worden in Europa met betrekking tot het tegengaan van de klimaatopwarming. Is dat haalbaar?

‘Het gaat altijd over het langetermijndenken. Ik heb begrepen dat het de bedoeling is dat we uiterlijk 2050 klimaatneutraal zijn. Nu mogen de klimaat- en milieuambities van Rutte IV weliswaar hoger zijn dan die van Rutte III, ze vallen nog altijd in het niet bij de maatregelen die op de Brusselse agenda staan. Om Europees klimaatkoploper te worden, wacht het toekomstige kabinet een enorme inhaalrace.

Wil je de stikstofuitstoot aanzienlijk terugdringen, dan is het wel handig dat je weet hoe je dat concreet gaat doen. Ze hebben het al dertig jaar over rekeningrijden, een volstrekt voor de hand liggende suggestie. Maar ook daar kleven flinke bezwaren aan. Als de maatregelen dezelfde vaagheid bevatten als die we eerder hebben gezien bij het vorige kabinet, dan belooft dat niet veel goeds. Rutte III is immers een weinig indrukwekkend kabinet gebleken.’

Een minister van Klimaat en Energie moet het klimaatbeleid in goede banen leiden.

‘Ja, dat is ook zo eigenaardig. Mark Rutte was altijd een warm voorstander van een kleine, slagvaardige overheid met zo min mogelijk ministerposten. Toch moeten er nu ineens ontzettend veel ministers worden aangesteld. Doordat het CDA de laatste verkiezingen zo dik heeft verloren, zou je juist veel minder ministers verwachten. Maar ze willen evenveel ministers als voorheen. Je vraagt je af of dat iets oplevert. Of zo’n minister het goed doet, is heel sterk afhankelijk van de persoon. Je hebt ministers waar iedereen in de ministerraad overheen loopt en je hebt ministers die echt orde op zaken kunnen stellen. Laten we in ieder geval hopen dat we zo min mogelijk last hebben van die arrogante praatjesmaker, Wopke Hoekstra.

Terugkomend op die minister van Klimaat en Energie, ik heb begrepen dat hij of zij zich onder meer gaat bezighouden met kernenergie. Ik ben geen tegenstander van moderne kernenergie. Het opwekken van kernenergie geeft namelijk vrijwel geen CO2-uitstoot, waardoor het minder schadelijk is voor het klimaat. Bovendien zijn er technologieën denkbaar die heel veilig zijn. In het regeerakkoord staat dat de komst van twee nieuwe kerncentrales de energievoorziening moet vergroenen. Men vergeet echter voor het gemak dat er eerst uitgebreid onderzoek moet worden gedaan hoe en waar die bouw moet plaatsvinden. Daar gaan jaren overheen. In Nederland duurt het aanleggen van een rotonde op een provinciale weg al drie jaar. Dus voordat die kerncentrales gerealiseerd zijn, vrees ik dat we dertig jaar verder zijn.’

Er wordt ook flink wat extra geld geïnvesteerd in defensie.

‘Ik zou dolgraag willen weten waar al dat extra geld in defensie aan besteed wordt. Er moet altijd extra geld naar defensie, maar wat ze daar vervolgens mee doen, blijft altijd onduidelijk.’

Nederland wil met dat extra geld toch de NAVO-norm tegemoetkomen?

’Dat is ook wel begrijpelijk. We zitten natuurlijk nog met Poetin. Oekraïne en Rusland zijn sinds de Russische annexatie van de Krim in 2014 verwikkeld in een militair conflict. Dus een beetje tegenwicht van de NAVO is niet verkeerd. Bovendien zijn wij traditioneel altijd een land geweest dat niet 100% voor Europa kiest. In feite hangen we sterk aan de Atlantische gedachte. Dat die Atlantische gedachte door de eigenaardige ontwikkelingen in de Verenigde Staten ondertussen een flakkerend kaarsvlammetje is geworden, is een andere zaak. Ik vind het heel begrijpelijk dat zowel de EU als de NAVO wordt genoemd in het regeerakkoord. Als daarbij maar wel het besef bestaat dat Amerika een hele onzekere factor is geworden.

Kortom, ik had niet verwacht dat dit kabinet op dit moment al zou zeggen: “Nou, met die NAVO hebben we het nu wel gezien, we gaan mikken op een Europese strijdmacht.” Die is er niet en die komt er voorlopig ook niet. Maar het zwaartepunt van onze veiligheidspolitiek zal geleidelijk aan wel moeten verschuiven naar Europa.

’Rutte IV streeft ernaar de salariskloof te dichten en de onderwijskwaliteit te versterken. Een lichtpuntje?

‘Laten we ons geen illusies maken. Met alleen het dichten van de loonkloof is het onderwijs niet gered van zijn personeelstekort. Het beroep van onderwijzer moet aantrekkelijker worden gemaakt. Daarnaast wordt het hoog tijd dat we afscheid nemen van die gigantisch grote klassen met meer dan dertig leerlingen. Dat kan echt niet.

Natuurlijk is het fijn dat er nu eindelijk wat extra geld naar het onderwijs gaat, maar in die sector is zoveel ellende aangericht de afgelopen decennia. Het kan nog heel lang duren voordat dat weer redelijk hersteld is. Denk aan het feit dat we jaar in jaar uit dalen op al die lijstjes waarin staat hoe goed we onze kindertjes lesgeven. Vroeger scoorden we heel goed. Wat betreft de universitaire studie was alles was mogelijk toen alleen de kindertjes van de elite studeerden. Je kon eeuwig studeren en uitgebreid teren op studiebeurzen. Zodra het studeren werd gedemocratiseerd, moest je ineens geld lenen en in vier jaar klaar zijn. ‘

Het leenstelsel keert wel weer terug.

‘Ja, dat is toch opmerkelijk. Eerst maak je de kapitale blunder door het af te schaffen. Nadat iedereen ziet dat het niet goed uit heeft gepakt, moet alles weer teruggedraaid worden. In feite moet alles wat de kabinetten van Rutte in tien jaar hebben aangericht teruggedraaid worden. Dat is toch een dieptreurige zaak.

Het is niet voor niets dat de Tweede Kamer wil beginnen met het voorbereiden van drie parlementaire enquêtes. Eén over de aardbevingen in Groningen, één over de toeslagenaffaire en één over het Nederlandse coronabeleid. Eigenlijk is het zonderling dat een minister-president waarin het vertrouwen door de hele Kamer zo breed is opgezegd gewoon terugkeert als premier en kennelijk zelf niet inziet dat het verstandiger is om op te krassen. Dat geeft een extra onzekerheidsfactor aan dit kabinet.‘

Heeft u er vertrouwen in dat dit kabinet zijn regeerperiode volbrengt?

‘Ik heb begrepen dat tal van deskundigen denken dat dit kabinet de rit niet gaat uitzitten, maar dat durf ik niet met zekerheid te zeggen. Historici worden regelmatig gevraagd om iets over de toekomst te zeggen, maar ze zijn historici geworden, omdat ze veel weten van het verleden. De kans dat Hitler alsnog de Tweede Wereldoorlog wint is niet groot, maar wat er volgende week gebeurt? Geen idee. Ik geef toe dat mijn politieke interesse aanzienlijk minder is geworden sinds de bittere teleurstelling van kabinet Rutte II. Dat was een van de meest rampzalige kabinetten die ik mij kan herinneren. De PvdA was medeverantwoordelijk voor al die ellende. Dus ik bezie het allemaal wat afstandelijker.

Voorlopig wil ik de plannen van het toekomstige kabinet niet meteen afbranden, dat is kinderachtig. Daar heb je niets aan. Dat is het bekende nihilisme van Geert Wilders en zijn kompanen. Dus dat gaan we niet doen. Maar het is nog wel vaag wat de concrete maatregelen zullen zijn en wat Rutte IV daarvan terecht gaat brengen. Kortom, we zijn niet nihilistisch, we wachten rustig af.’

Meer Maarten? Ook in 2022 helpt Nederlands bekendste historicus u blijmoedig het jaar door.