Leprozen- of melaatsenklepper
Materiaal: berkenhout
Datering: 1430
Museum Batavialand, Lelystad

In 1986 werd in de Flevopolder een scheepswrak ontdekt. Dat is natuurlijk in het geheel niet vreemd, omdat het eigenlijk een stuk ingepolderd land is in de voormalige Zuiderzee. Het bleek een kogge te zijn. Ik heb totaal geen verstand van schepen, maar toen ik met mijn broers Kampen bezocht voor het programma HZDVR hebben we een tocht gemaakt op een kogge, een solide aangenaam schip voorzien van een zeil.

Vroeger werd met een dergelijk schip natuurlijk handelswaar vervoerd. Het schip leed waarschijnlijk in het tweede kwart van de 15^de eeuw schipbreuk. Deze datering ontleende men aan de munten die in het scheepswrak gevonden werden. Merkwaardig genoeg was er geen spoor van een lading. Je kan natuurlijk denken: o.k., de lading was al afgeleverd. Dat zou dan toch merkwaardig zijn, want nogal een dure grap om met een lege boot terug te varen. Gezien de vondst van een turfschep, ontstond het vermoeden dat de lading mogelijk bestond uit turf. Turf drijft, dus het is vermoedelijk weggedreven na de schipbreuk.

Wat wel werd gevonden is deze leprozenklepper, samen met restanten van een leren buidel. Maar wat is nou een leprozen- of melaatsenklepper? Lepra was samen met pest, cholera, tbc en tyfus de meest gevaarlijke besmettelijke ziekte. En lepra bestaat nog steeds, las ik. Maar eeuwenlang was je bepaald een paria als je lepra had.

Je mocht niet in de stad wonen, maar buiten de poorten. Vaak in zogenaamde leprozenhuizen. Werken was natuurlijk uitgesloten, dus je moest het hebben van bedelen. Overdag mocht je onder voorwaarden de stad in. Verplicht was de zogenaamde leprozenklepper. Door het geluid dat je daarmee maakte, wist men dat er iemand met lepra aankwam. Het was dus bekend dat je niet te dicht bij een leprapatiënt moest komen en hem of haar al helemaal niet aan moest raken. Maar het juiste wist men er toen niet van.

Kijken we nu naar deze leprozenklepper, dan valt direct op hoe mooi bewerkt deze klepper is. In vergelijking met de meeste andere kleppers opvallend duur. Waarschijnlijk rond 1430 gemaakt. Materiaal: berkenhout.

En dan rijst natuurlijk de vraag: hoe kan het dat een melaatse die geen cent had, in het bezit was van een dergelijke fraaie en zeker niet goedkope klepper? Volgende vraag en nog veel gekker eigenlijk: een melaatse zal nooit toegelaten worden op een schip. Op een dergelijk klein oppervlak zou de betreffende persoon de gehele bemanning infecteren. Dus hoe komt die klepper in dat schip?

Het handvat bestaat uit een staande vrouw in een lang gewaad. Ze heeft een zwaard in haar rechterhand en in haar linkerhand een wiel of rad. Haar haar zit in een lange vlecht die op haar rug hangt. Op de klepper staat hilgi nin. Iedereen die iets van heiligen weet, zal concluderen dat het hier gaat om de heilige Catharina.

Hilgi (heilig) en nin een afkorting van Nina wat weer een afkorting is van Catharina. Maar natuurlijk heeft Catharina zoals bijna alle heiligen vaste attributen. In dit geval dus het zwaard en het rad. Omdat Catharina zich tot het Christendom bekeerde, een geloof dat onder de Romeinse overheersing niet was toegestaan, wachtte haar marteling en de dood. Eerst werd ze op een rad gebonden met scherpe ijzeren punten en werd vervolgens een heuveltje afgerold. Zij overleefde deze foltering, dus toen werd haar hoofd afgehakt met het zwaard.

Vervolgens kan je je afvragen wat Catharine op een leprozenklepper doet. Nou, daar is een goed antwoord op te geven: Catharina was de beschermheilige van de leprozen. Tot slot: was er eigenlijk wel een melaatse aan boord?

Genoeg gegevens voor een roman.