Door Jan Martin

Dit jaar is de Leon Weckeprijs toegekend aan buitenlandexpert Ko Colijn. Hij won de prijs onder andere voor zijn publicaties in Vrij Nederland en als voormalig directeur van het Clingendael Instituut. De redactie van Maarten! sprak met Colijn over de prijs en over actuele internationale ontwikkelingen. ‘COVID-19 heeft vooral vaccinnationalisme aan het geopolitieke register toegevoegd.’

Ko Colijn is als auteur verbonden aan het opinieblad Vrij Nederland en was tot 2016 directeur van Instituut Clingendael, een denktank die onderzoek doet naar internationale vraagstukken. Met zijn artikelen houdt Colijn een breed publiek op de hoogte van belangrijke vraagstukken over internationale betrekkingen, waarvoor hij recent de Leon Weckeprijs ontving.

Wie was Leon Wecke?

‘De prijs is vernoemd naar de Nijmeegse polemoloog Leo Wecke en opgedragen aan een onafhankelijk en “dwarse” denker over de problematiek van oorlog en vrede. Dat vind ik een eretitel. De eerste editie ging naar de uitstekende NRC-journaliste Carolien Roelants en ik ben verheugd in haar voetsporen te treden. Ik denk dat de combinatie journalistiek en wetenschap, die ik heb geprobeerd te verenigen door bij te dragen aan beide vakdomeinen, ideaal en noodzakelijk is voor het duiden van conflicten en hun oplossingen of impasses.’

Dankzij welke bijdragen heeft u deze prijs gewonnen?

‘Dat zijn verschillende publicaties. Ik begon mijn journalistieke loopbaan in 1975 bij het radioprogramma Embargo van de VPRO. Via De Groene Amsterdammer belandde ik in 1978 bij Vrij Nederland met mijn collega en vriend Paul Rusman. Intussen zorgde een halve baan in het onderwijs, waar ik economie en politicologie gaf, ervoor dat ik leerde om moeilijke dingen vrij gemakkelijk uit te leggen. Rusman en ik vielen met onze neus in de boter, want het was de tijd van kernwapens, wapenhandel, Irak, Iran en ga zo maar door. We promoveerden gezamenlijk op het Nederlandse wapenexportbeleid en schreven periodiek voor het Jaarboek Vrede en Veiligheid en de bladen Transaktie en Vrede en Veiligheid. Vanaf 2005 tot begin 2020 schreef ik ongeveer 700 columns “Wereld” in Vrij Nederland, die misschien de aandacht van de jury hebben getrokken. Vanaf 2013 schreef ik ook opiniestukken in het NRC, en misschien hebben mijn colleges over Internationale Betrekkingen en Veiligheid aan de Erasmus Universiteit als bijzonder hoogleraar ook een rol gespeeld. Leve de geschiedenis van de Internationale Betrekkingen.’

Ko Colijn

Dit moet een interessante tijd zijn voor specialisten op het gebied van geopolitieke ontwikkelingen. Wat voor impact heeft COVID-19 op de internationale betrekkingen?

‘Vooral een paradoxale impact. Er schieten me zes effecten te binnen, maar ik vrees dat de resultante niet positief is. De internationale betrekkingen zijn heden ten dage sowieso al niet harmonieus door wat in de mainstreamliteratuur “de fase van de great power competition wordt genoemd”. Dat maakt het lastig om de impact van corona te isoleren.

Ten eerste heeft COVID-19 vooral vaccinnationalisme aan het geopolitieke register toegevoegd. Maar het heeft ook de slagkracht van het samen optrekken en bestrijden van de economische gevolgen op de proef gesteld, bijvoorbeeld in de Europese Unie. Ten derde heeft de epidemie in het verlengde van het opgelaaide nationalisme wereldwijd ook tot een vals beroep op noodmaatregelen geleid. Dat is een slechte zaak voor de behartiging van mensenrechten als doelstelling van internationale politiek. Ten vierde zal er hopelijk een leereffect optreden: hoe bestrijd je een grote crisis? Als vijfde punt zal het coronavirus misschien de verslapte aandacht voor het belang van biowapenbeheersing doen opflakkeren. Ten slotte verwacht ik ook bezinning op de voor- en nadelen van globale productieketens van vitale goederen.

Daarbij plaats ik wel graag een disclaimer. Houd altijd in gedachten wat de Chinese leider Tsjang Kai Sjek antwoordde toen hem vijftig jaar geleden gevraagd werd wat de invloed van Napoleon op de internationale betrekkingen was: “Daar is het nu misschien nog een beetje te vroeg voor.” Dat geldt ook voor het meten van de impact van COVID-19.’

Hoe ziet u de verhouding tussen Groot-Brittannië en de Europese Unie na COVID-19? Drijven ze verder uit elkaar, of komt er een periode van toenadering?

‘Ik denk dat ze op veiligheidsgebied tot elkaar veroordeeld zijn, en dat het Verenigd Koninkrijk zijn ruimte op het wereldtoneel schromelijk overschat. Op crisisgebied is een ongebonden Verenigd Koninkrijk misschien wat effectiever, maar economisch is de brexit een toonbeeld van zelfoverschatting. De speelruimte van het Koninkrijk, met of zonder kernwapens die in een Schotse baai liggen, is heel klein. De Britse krijgsmacht was na de Suezcrisis in 1956 al gekrompen, en is nu ook nog eens onbetaalbaar.’

Op crisisgebied is een ongebonden Verenigd Koninkrijk misschien wat effectiever, maar economisch is de brexit een toonbeeld van zelfoverschatting.

Wat betekent de terugkeer van de Verenigde Staten op het wereldtoneel voor Nederland en Europa?

‘Ook Joe Biden of Kamala Harris zullen van Europa medeverantwoordelijkheid vragen, al zal het niet op de botte manier van Trump gaan. Maar ongemakkelijk is het wel. De Europese defensie-uitgaven aan de NAVO moeten van Washington omhoog. Het zal niet gaan om 4% van het BBP, waar Trump ooit op zinspeelde, maar Amerika wil dat de defensieuitgaven doelmatiger worden besteed.’

Volgens Maarten van Rossem zal president Biden zijn positie als wereldleider nu moeten delen met Europa en China. Kunnen de VS opnieuw de functie van ‘Global Policeman’ bekleden?

‘In elk geval zal er een transitie plaatsvinden en zullen de VS het leiderschap op zijn minst met China delen, of voorbijgestreefd worden. De vraag is of dat gepaard gaat met geweld. In perioden van transitie zal de vertrekkende wereldleider in de verleiding komen om de opkomende leider geen kans te geven en met een oorlog te confronteren. Harvardprofessor Graham Allison adviseert iets anders: in de meeste gevallen van accommodatie kan het leiderschap gedeeld worden. Maar dan is Amerika geen exclusieve ‘Global Policeman’ meer. Een goede leestip hierover is Destined for War: Can America and China escape Thucydides’ trap? van Allison uit 2017, die alle historische gevallen van het wereldleiderschap-in-transitie onderzocht.’

Tijdens het presidentschap van Donald Trump zijn de relaties tussen de VS en China enorm verslechterd. Denkt u dat president Biden de banden met China wil versterken?

‘Ik denk dat Biden geen preventieve oorlog begint en betere − maar geen softe − betrekkingen met China wil. Maar: it takes two to tango. China gaat onverstoord zijn gang en ik denk niet dat de VS de gehele Pacific kunnen blijven beheersen en de Alleingang van Taiwan eindeloos kunnen garanderen. Er zal geaccommodeerd worden en dat zal pijn doen.’

De Europese Unie heeft al strafmaatregelen genomen tegen China vanwege de behandeling van de Oeigoeren. Is dit een teken dat de EU ook een leidende rol op het wereldtoneel wil spelen?

‘Ik denk het niet. De EU deed dit vooral om de trans-Atlantische onafhankelijkheid te betuigen en in mindere mate om China een lesje te leren. China is al in de positie om de Europese sancties te trotseren, of op zijn minst te negeren. Maar de EU zal van tijd tot tijd ook de VS in zijn strijd met China moeten steunen.’